Тұрақты энергетикалық шешімдерге жаһандық серпін беру аясында Өзбекстан өзінің мол су ресурстарының арқасында жаңартылатын энергия секторында, әсіресе гидроэнергетикада орасан зор әлеуетті көрсетті.
Өзбекстанның су ресурстары көлемді, мұздықтарды, өзендерді, көлдерді, су қоймаларын, трансшекаралық өзендерді және жер асты суларын қамтиды. Жергілікті мамандардың нақты есептеулері бойынша ел өзендерінің теориялық гидроэнергетикалық әлеуеті жыл сайын 88,5 млрд кВт/сағ-ға жетсе, техникалық мүмкіншілігі жылына 27,4 млрд кВт/сағ, орнату қуаты 8 млн кВт-тан асады. Осылардың ішінде Ташкент облысындағы Пскем өзені «гидроэнергетика қазынасы» ретінде ерекшеленеді, техникалық мүмкін болатын орнатылған қуаты 1,324 миллион кВт, Өзбекстанның қолда бар гидроэнергетикалық ресурстарының 45,3% құрайды. Сонымен қатар, То'полондарьо, Чаткол және Сангардак сияқты өзендер де гидроэнергетиканы дамытудың маңызды әлеуетіне ие.
Өзбекстанның гидроэнергетикасын дамытудың ұзақ тарихы бар. 1926 жылдың 1 мамырында-ақ елдегі тұңғыш ГЭС – Бозсув ГЭС – 1 орнатылған қуаты 4000 кВт жұмыс істей бастады. Елдегі ең ірі су электр станциясы Чорвоқ су электр станциясы 1970-1972 жылдар аралығында бірте-бірте іске қосылды. Оның орнатылған қуаты жаңғыртудан кейін 620 500 кВт-тан 666 000 кВт-қа дейін жаңартылды. 2023 жылдың соңына қарай Өзбекстанның жалпы гидроэнергетикалық орнатылған қуаты 2,415 миллион кВт-қа жетті, бұл оның техникалық мүмкін болатын қуатының шамамен 30% құрайды. 2022 жылы Өзбекстанның жалпы электр энергиясын өндіру көлемі 74,3 млрд кВт/сағ құрады, ал жаңартылатын энергия 6,94 млрд кВт/сағ. Оның ішінде гидроэнергетика 6,5 млрд кВт/сағ өндірді, бұл жалпы электр энергиясын өндірудің 8,75% құрайды және 93,66% үлеспен жаңартылатын энергия өндірісі басым. Алайда, еліміздің техникалық тұрғыдан іске асырылатын жылына 27,4 млрд кВт/сағ гидроэнергетикалық әлеуетін ескере отырып, тек 23%-ға жуығы ғана игерілді, бұл саланың кең ауқымды өсу мүмкіндіктерін көрсетеді.
Соңғы жылдары Өзбекстан көптеген жобаларды іске қосып, гидроэнергетиканы дамытуды белсенді түрде жүргізді. 2023 жылдың ақпан айында «Өзбекгидроэнерго» компаниясы Чжэцзян Цзиньлун электромеханикалық өнеркәсібі компаниясымен шағын гидроэнергетикалық жабдықтарды бірлесіп шығару бойынша өзара түсіністік туралы меморандумға (МҰ) қол қойды. Сол жылдың маусым айында China Southern Power Grid International компаниясымен үш су электр станциясын дамыту туралы келісім жасалды. Сонымен қатар, 2023 жылдың шілдесінде «Өзбек Гидрогенерго» жалпы қуаттылығы 46,6 МВт болатын бес жаңа ГЭС құрылысына тендер жариялады, олар жылына 179 миллион кВт/сағ. құны 106,9 миллион долларды құрайды деп күтілуде. 2023 жылдың маусымында Өзбекстан мен Тәжікстан бірлесіп Зеравшан өзенінде екі ГЭС салу жобасын бастады. Бірінші кезең 282 миллион доллар инвестицияны қажет ететін және жыл сайын 700-800 миллион кВт/сағ өндіретін 140 МВт Яван су электр станциясын қамтиды. Фандарья өзенінде 135 МВт болатын келесі станцияны салу жоспарлануда, оның болжамды инвестициясы 270 миллион долларды құрайды және жылдық өндіру қуаты 500–600 миллион кВт/сағ. 2024 жылдың маусымында Өзбекстан 2030 жылға қарай орнатылған қуаттылықты 6 ГВт-қа жеткізуді көздейтін өзінің гидроэнергетиканы дамыту жоспарын жариялады. Бұл өршіл бастама 2030 жылға қарай жасыл энергияның үлесін жалпы энергетикалық құрылымдағы 40%-ға дейін ұлғайту үшін елдің кеңірек жаңартылатын энергия стратегиясына сәйкес келетін жаңа зауыт салу мен жаңғырту жұмыстарын қамтиды.
Гидроэнергетика саласын одан әрі ілгерілету үшін Өзбекстан үкіметі қолдаушы саясаттар мен нормативтік базаларды іске асырды. Гидроэнергетиканы дамыту жоспарлары технологиялық жетістіктер мен жаһандық тенденцияларға сәйкес заңды түрде ресімделеді және үздіксіз нақтыланады. Айталық, Министрлер кабинеті 2015 жылдың қарашасында «Су энергетикасын дамытудың 2016–2020 жоспарын» бекітті, онда тоғыз жаңа су электр станциясының құрылысы көрсетілген. «Өзбекстан-2030» стратегиясы алға жылжыған сайын, үкімет гидроэнергетикаға және басқа да жаңартылатын энергия секторларына шетелдік инвестицияларды тарту үшін қосымша саясаттар мен заңнамаларды енгізуі күтілуде.Өзбекстандағы су электр станцияларының көпшілігі Кеңес Одағы кезінде кеңестік стандарттар бойынша салынған. Дегенмен, ел бұл саланы жаңғырту үшін халықаралық стандарттарды көбірек қабылдауда. халықаралық кәсіпорындарға, соның ішінде қытайлық фирмаларға Өзбекстанда өз тәжірибесін қосу және технологияларын орнату үшін ынтымақтастық мүмкіндіктері.
Ынтымақтастық тұрғысынан Қытай мен Өзбекстан гидроэнергетика саласындағы ынтымақтастық үшін айтарлықтай әлеуетке ие. «Бір белдеу, бір жол» бастамасының ілгерілеуімен екі ел энергетикалық ынтымақтастық бойынша кең консенсусқа қол жеткізді. Қытай-Қырғызстан-Өзбекстан темір жолы жобасының сәтті іске қосылуы олардың гидроэнергетикалық ынтымақтастығы үшін іргетасын одан әрі нығайтады. Қытайлық кәсіпорындардың гидроэнергетика құрылысы, құрал-жабдықтар жасау және технологиялық инновациялар саласында үлкен тәжірибесі бар, сонымен қатар озық технологиялар мен сенімді қаржылық мүмкіндіктер бар. Бұл ретте Өзбекстан мол гидроэнергетикалық ресурстарды, қолайлы саясаттық ортаны және үлкен нарықтық сұранысты ұсынып, серіктестік үшін тамаша жағдай жасайды. Екі ел әртүрлі салаларда, соның ішінде су электр станцияларын салу, жабдықтармен қамтамасыз ету, технологиялар трансферті және жұмыс күшін оқыту, өзара тиімділік пен ортақ өсуді қамтамасыз ете отырып, терең ынтымақтастық жасай алады.
Алға қарасақ, Өзбекстанның гидроэнергетика саласы келешегі зор. Негізгі жобаларды іске асыру арқылы электр энергиясын экспорттауға және айтарлықтай экономикалық пайда әкелуге мүмкіндік туғызып, ішкі энергия қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, орнатылған қуаттардың артуы жалғасады. Сонымен қатар, гидроэнергетика секторының дамуы байланысты салалардағы өсуді ынталандырады, жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді және аймақтық экономикалық өркендеуді қамтамасыз етеді. Таза және жаңартылатын энергия көзі ретінде гидроэнергетиканың кең ауқымды дамуы Өзбекстанға қазба отындарына тәуелділігін азайтуға, көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтуға көмектеседі және климаттың өзгеруін азайту жөніндегі жаһандық күш-жігерге оң ықпал етеді.
Хабарлама уақыты: 12 наурыз 2025 ж
