21 ғасырдың басынан бері тұрақты даму әлем елдері үшін әрқашан үлкен алаңдаушылық туғызатын мәселе болды. Ғалымдар адамзат игілігі үшін табиғи ресурстарды тиімді және тиімді пайдалану жолдарын зерттеу үшін де көп жұмыс жасады.
Мысалы, жел энергиясын өндіру және басқа да технологиялар дәстүрлі жылу энергиясын өндіруді біртіндеп алмастырды.
Сонымен, Қытайдың гидроэнергетикалық технологиясы қазір қай кезеңге дейін дамыды? Жаһандық деңгей қандай? Су электр энергиясын өндірудің маңызы қандай? Көп адамдар түсінбеуі мүмкін. Бұл тек табиғи ресурстарды пайдалану. Бұл шынымен де осындай терең әсер ете ала ма? Осы мәселеге қатысты біз су энергетикасының пайда болуынан бастауымыз керек.
Гидроэнергетиканың пайда болуы
Шындығында, сіз адамзаттың даму тарихын мұқият түсінетін болсаңыз, осы уақытқа дейін барлық адам дамуы ресурстардың айналасында болғанын түсінесіз. Әсіресе бірінші өнеркәсіп төңкерісі мен екінші өнеркәсіптік революцияда көмір ресурстары мен мұнай ресурстарының пайда болуы адамзаттың даму процесін айтарлықтай жеделдетті.
Өкінішке орай, бұл екі ресурс адамзат қоғамына үлкен көмек болғанымен, олардың кемшіліктері де көп. Жаңартылмайтын қасиеттерімен қатар, қоршаған ортаға әсері әрқашан адам дамуын зерттеуді алаңдататын маңызды мәселе болды. Осындай жағдайға тап болған ғалымдар осы екі ресурсты алмастыра алатын жаңа энергия көздері бар-жоғын білуге тырысып, ғылыми және тиімді әдістерді зерттеуде.
Сонымен қатар, уақыттың өтуімен және дамуымен ғалымдар энергияны физикалық және химиялық әдістер арқылы адамдар пайдалана алады деп санайды. Энергияны да пайдалануға болады ма? Міне, осының аясында су энергетикасы, жел энергиясы, геотермалдық энергия және күн энергиясы халықтың көзқарасына енді.
Басқа табиғи ресурстармен салыстырғанда, гидроэнергетиканың дамуы іс жүзінде ерте кезден басталады. Мысал ретінде біздің қытайлық тарихи дәстүрімізде бірнеше рет пайда болған су доңғалақтарын алсақ. Бұл құрылғының пайда болуы іс жүзінде адамның су ресурстарын белсенді пайдалануының көрінісі болып табылады. Судың күшін пайдалану арқылы адамдар бұл энергияны басқа аспектілерге айналдыра алады.
Кейінірек, 1930 жылдары адамның көзқарасында қолмен басқарылатын электромагниттік машиналар ресми түрде пайда болды және ғалымдар электромагниттік машиналарды адам ресурстарынсыз қалай қалыпты жұмыс істеуге болатыны туралы ойлана бастады. Бірақ ол кезде ғалымдар судың кинетикалық энергиясын электромагниттік машиналарға қажет кинетикалық энергиямен байланыстыра алмады, бұл да гидроэнергетиканың келуін ұзақ уақытқа кешіктірді.
1878 жылға дейін Уильям Армстронг есімді британ азаматы өзінің кәсіби білімі мен байлығын пайдалана отырып, ақыры өз үйінде тұрмыстық мақсатта пайдалануға арналған алғашқы су электр генераторын жасап шығарды. Осы машинаны пайдаланып Уильям данышпан сияқты үйінің шамдарын жағып жіберді.
Кейінірек көбірек адамдар гидроэнергетика мен су ресурстарын адамдарға электр энергиясын өндіруге және электр энергиясын механикалық кинетикалық энергияға айналдыруға көмектесу үшін қуат көзі ретінде пайдалануға тырысты, бұл да ұзақ уақыт бойы қоғамдық дамудың басты тақырыбы болды. Бүгінгі таңда гидроэнергетика әлемдегі ең маңызды табиғи энергия өндіру әдістерінің біріне айналды. Электр энергиясын өндірудің барлық басқа әдістерімен салыстырғанда, гидроэнергетика беретін электр энергиясы таң қалдырады.
Қытайдағы гидроэнергетиканың дамуы және қазіргі жағдайы
Елімізге оралсақ, гидроэнергетика өте кеш пайда болды. 1882 жылдың өзінде-ақ Эдисон өз даналығы арқылы әлемдегі алғашқы коммерциялық су электр жүйесін құрды, ал Қытайдың су электр қуаты алғаш рет 1912 жылы құрылды. Ең бастысы, сол кезде Юньнань штатының Куньмин қаласында Шилонгба ГЭС-і толығымен неміс технологиясын қолдана отырып салынды, ал Қытай көмек көрсету үшін тек жұмыс күшін жіберді.
Бұдан кейін Қытай да ел аумағында әртүрлі су электр станцияларын салуға күш салғанымен, негізгі мақсат әлі де коммерциялық даму болды. Оның үстіне, сол кездегі ішкі жағдайдың әсерінен гидроэнергетикалық технологиялар мен механикалық жабдықтарды тек шетелден әкелуге болатын еді, бұл Қытайдың гидроэнергетикасының әлемнің кейбір дамыған елдерінен үнемі артта қалуына әкелді.
Бақытымызға орай, 1949 жылы Жаңа Қытай құрылған кезде бұл ел гидроэнергетикаға үлкен мән берді. Әсіресе, басқа елдермен салыстырғанда Қытайдың кең аумағы мен бірегей су энергетикалық ресурстары бар, су энергетикасын дамытудағы табиғи артықшылығы сөзсіз.
Білу керек, барлық өзен су электр энергиясын өндіру үшін қуат көзі бола алмайды. Егер көмектесетін үлкен су тамшылары болмаса, өзен арнасында жасанды су тамшыларын жасау керек еді. Бірақ осылайша ол көп жұмыс күші мен материалдық ресурстарды тұтынып қана қоймайды, сонымен қатар су электр энергиясын өндірудің соңғы әсері де айтарлықтай төмендейді.
Бірақ біздің ел басқаша. Қытайда Янцзы өзені, Хуанхэ өзені, Ланцанг өзені және Ну өзені бар, олар дүние жүзіндегі елдер арасында теңдесі жоқ айырмашылықтарға ие. Сондықтан су электр стансасын салғанда тек қолайлы аумақты таңдап, белгілі бір түзетулер енгізу керек.
1950-1960 жылдар аралығында Қытайдағы су электр станцияларының негізгі мақсаты жұмыс істеп тұрған су электр станцияларына техникалық қызмет көрсету және жөндеу негізінде жаңа су электр станцияларын салу болды. 1960-1970 жылдар аралығында, гидроэнергетиканың дамуының пісіп-жетілуіне қарай Қытай өз бетінше көбірек су электр станцияларын салуға және бірқатар өзендерді одан әрі дамытуға әрекет жасай бастады.
Реформа мен ашықтықтан кейін ел су энергетикасына инвестицияны тағы да арттырмақ. Бұрынғы су электр станцияларымен салыстырғанда Қытай электр қуатын өндіру қуаттылығы жоғары және халықтың тұрмыс-тіршілігіне жақсы қызмет көрсететін ауқымды су электр станцияларын құруға кірісті. 1990 жылдары Үш шатқал бөгетінің құрылысы ресми түрде басталып, әлемдегі ең үлкен су электр станциясына айналу үшін 15 жыл қажет болды. Бұл Қытайдың инфрақұрылымдық құрылысы мен қуатты ұлттық күшінің ең жақсы көрінісі.
Үш шатқал бөгетінің құрылысы Қытайдың гидроэнергетикалық технологиясының әлемде алдыңғы қатарға шыққанын көрсету үшін жеткілікті. Үш шатқал бөгетін есептемегенде, Қытайдың гидроэнергетикасы дүние жүзіндегі су энергиясының 41% құрайды. Көптеген гидравликалық технологиялардың ішінде қытай ғалымдары ең қиын мәселелерді еңсерді.
Сонымен қатар, энергетикалық ресурстарды пайдалануда Қытайдың гидроэнергетика саласының тамашалығын көрсету жеткілікті. Деректер әлемнің кез келген басқа елімен салыстырғанда Қытайда электр қуатының үзілу ықтималдығы мен ұзақтығы әлдеқайда аз екенін көрсетеді. Бұл жағдайдың басты себебі – Қытайдың гидроэнергетикалық инфрақұрылымының тұтастығы мен беріктігі.
Гидроэнергетиканың маңызы
Гидроэнергетиканың адамдарға әкелетін көмегін барлығы терең түсінеді деп ойлаймын. Қарапайым мысал үшін, қазіргі уақытта әлемдегі су энергетикасы жойылады деп есептесек, әлем аймақтарының жартысынан көбінде электр энергиясы мүлдем болмайды.
Дегенмен, көптеген адамдар әлі күнге дейін гидроэнергетиканың адамзатқа үлкен көмегін тигізгенімен, су энергетикасын дамытуды жалғастыру бізге қажет пе екенін әлі түсіне алмай келеді? Өйткені, мысал ретінде Лоп Нұрдағы су электр станциясының ессіз құрылысын алайық. Үздіксіз жабылу кейбір өзендердің құрғап, жоғалып кетуіне себеп болды.
Расында, Лоп Нұр төңірегіндегі өзендердің жойылып кетуінің басты себебі – өткен ғасырдағы адамдардың су ресурстарын шамадан тыс пайдалануы, оның өзі гидроэнергетикаға қатысы жоқ. Гидроэнергетиканың маңыздылығы адамзатты жеткілікті электр энергиясымен қамтамасыз етуде ғана көрінбейді. Ауылшаруашылық суару, су тасқынын бақылау және сақтау және тасымалдау сияқты, олардың барлығы гидротехниканың көмегіне сүйенеді.
Елестетіп көріңізші, Үш шатқал бөгетінің көмегінсіз және су ресурстарының орталықтандырылған интеграциясы болмаса, айналадағы ауыл шаруашылығы әлі де қарабайыр және тиімсіз жағдайда дамитын еді. Бүгінгі ауыл шаруашылығының дамуымен салыстырғанда, Үш шатқалдың маңындағы су ресурстары «ысырап болады».
Су тасқынына қарсы тұру және сақтау тұрғысынан Үш шатқал бөгеті де адамдарға үлкен көмек көрсетті. «Үш шатқал» бөгеті қозғалмай тұрғанда, төңіректегі тұрғындар су тасқынына алаңдамайды деуге болады. Сіз жеткілікті электр қуаты мен мол су ресурстарын пайдалана аласыз, сонымен бірге тірі ресурстар үшін жан тыныштығын қамтамасыз ете аласыз.
Гидроэнергетиканың өзі су ресурстарын ұтымды пайдалану болып табылады. Табиғаттағы жаңартылатын ресурстардың бірі ретінде ол адам ресурстарын пайдаланудың ең тиімді энергия көздерінің бірі болып табылады. Ол адамның қиялынан асып түсетіні сөзсіз.
Жаңартылатын энергияның болашағы
Мұнай және көмір ресурстарының кемшіліктері барған сайын айқындала бастағандықтан, табиғи ресурстарды пайдалану бүгінгі дәуірде дамудың басты тақырыбына айналды. Әсіресе, бұрынғы қазбалы отын электр станциясы аз қуатпен қамтамасыз ету үшін көп материалдарды тұтынғанымен, қоршаған ортаны сөзсіз қатты ластайды, бұл да қазба отын электр станциясын тарихи кезеңнен кетуге мәжбүр етті.
Бұл жағдайда су электр қуатын өндірумен бірдей жел энергиясы және геотермалдық энергия сияқты энергия өндірудің жаңа әдістері бүгінгі күні және ұзақ уақыт бойы бүкіл әлем елдері үшін негізгі зерттеу бағыттарына айналды. Әрбір ел орнықты жаңартылатын ресурстар адамзатқа бере алатын орасан зор көмекті асыға күтеді.
Дегенмен, қазіргі жағдайға сүйене отырып, су энергетикасы жаңартылатын ресурстар арасында әлі де бірінші орында тұр. Бір жағынан, бұл жел энергиясын өндіру сияқты электр энергиясын өндіру технологиясының жетілмегендігімен және ресурстарды кешенді пайдаланудың салыстырмалы түрде төмендігімен байланысты; Екінші жағынан, гидроэнергетика тек құлдырауы керек және тым көп бақыланбайтын табиғи орталардың әсеріне ұшырамайды.
Сондықтан жаңартылатын энергияны тұрақты дамытуға апаратын жол ұзақ және қиын жол, және бұл мәселеге қарсы тұру үшін адамдарға әлі де жеткілікті шыдамдылық қажет. Тек осылай ғана бұрын бүлінген табиғи ортаны біртіндеп қалпына келтіруге болады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихына көз жүгіртсек, ресурстарды пайдалану адамзатқа адамдардың қиялынан мүлдем тыс көмек көрсетті. Бұрынғы даму барысында біз көптеген қателіктер жіберіп, табиғатқа көп зиян келтірген шығармыз, бірақ бүгінде мұның бәрі бірте-бірте өзгеруде және жаңартылатын энергияның даму болашағы сөзсіз.
Ең бастысы, технологиялық қиындықтарды еңсерген сайын адамдардың ресурстарды пайдалануы біртіндеп жақсарып келеді. Мысал ретінде жел энергиясын өндіруді алатын болсақ, көптеген адамдар әртүрлі материалдарды пайдаланып жел турбиналарының көптеген үлгілерін салған деп есептеледі, бірақ жел энергиясын болашақта діріл арқылы электр энергиясын өндіруге болатынын аз адамдар біледі.
Әрине, гидроэнергетиканың кемшілігі жоқ деу шындыққа жанаспайды. Су электр стансаларын салу кезінде ауқымды жер жұмыстары мен бетон инвестициясы сөзсіз. Жаппай су тасқынын тудырған кезде әр ел ол үшін қомақты қоныс аудару ақысын төлеуі керек.
Одан да маңыздысы, егер су электр станциясының құрылысы сәтсіз аяқталса, ағыстың төменгі жағындағы аудандар мен инфрақұрылымға тигізетін әсері адамдардың қиялынан әлдеқайда асып түседі. Сондықтан су электр стансасын салу алдында инженерлік жоба мен құрылыстың тұтастығын, сондай-ақ апаттардың авариялық жоспарларын қамтамасыз ету қажет. Тек осылай ғана су электр станциялары адамзатқа пайдалы инфрақұрылымдық жобаларға айнала алады.
Қорытындылай келе, тұрақты дамудың болашағын асыға күтуге тұрарлық және ең бастысы адамдар оған жеткілікті уақыт пен күш жұмсауға дайын ба? Гидроэнергетика саласында адамдар үлкен жетістікке жетті, ендігі қадам басқа табиғи ресурстарды пайдалануды біртіндеп жақсарту ғана.
Жіберу уақыты: 23 сәуір 2023 ж
