Barqaror energiya yechimlari uchun global intilish fonida O‘zbekiston o‘zining mo‘l-ko‘l suv resurslari tufayli qayta tiklanadigan energiya sohasida, xususan, gidroenergetika sohasida ulkan salohiyatni namoyon etdi.
Oʻzbekistonning suv resurslari keng boʻlib, muzliklar, daryolar, koʻllar, suv omborlari, transchegaraviy daryolar va yer osti suvlarini oʻz ichiga oladi. Mahalliy mutaxassislarning aniq hisob-kitoblariga ko‘ra, mamlakatimiz daryolarining nazariy gidroenergetika salohiyati yiliga 88,5 milliard kilovatt/soatga yetsa, texnik jihatdan mumkin bo‘lgan salohiyati yiliga 27,4 milliard kilovatt/soatni tashkil etib, o‘rnatish quvvati 8 million kilovattdan oshdi. Bular orasida Toshkent viloyatidagi Pskem daryosi “gidroenergetika xazinasi” sifatida ajralib turadi, texnik jihatdan mumkin boʻlgan oʻrnatilgan quvvati 1,324 million kVt boʻlib, Oʻzbekistondagi mavjud gidroenergetika resurslarining 45,3 foizini tashkil qiladi. Bundan tashqari, Toʻpolondaryo, Chatqol va Sangardak kabi daryolar ham gidroenergetikani rivojlantirish salohiyatiga ega.
O‘zbekistonning gidroenergetika rivojlanishi uzoq tarixga ega. 1926-yil 1-maydayoq mamlakatdagi birinchi GES – Bo‘zsuv GES – 1 o‘rnatilgan quvvati 4000 kVt bo‘lgan GES ishga tushdi. Mamlakatdagi eng yirik gidroelektr stansiya Chorvoq GESi 1970-1972 yillarda bosqichma-bosqich ishga tushdi. Modernizatsiyadan so‘ng uning o‘rnatilgan quvvati 620,5 ming kVt dan 666,000 kVt ga ko‘tarildi. 2023-yil oxiriga kelib O‘zbekistonning umumiy gidroenergetika o‘rnatilgan quvvati 2,415 million kVtga yetdi, bu uning texnik jihatdan mumkin bo‘lgan quvvatining qariyb 30 foizini tashkil etadi. 2022-yilda O‘zbekistonda jami elektr energiyasi ishlab chiqarish 74,3 milliard kVt/soatni, qayta tiklanadigan energiya esa 6,94 milliard kVt/soatni tashkil qildi. Shundan 6,5 milliard kVt/soat gidroenergetika ishlab chiqarildi, bu umumiy elektr energiyasi ishlab chiqarishning 8,75 foizini tashkil etadi va 93,66 foiz ulush bilan qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishda ustunlik qiladi. Shu bilan birga, mamlakatning yiliga 27,4 milliard kVt/soatni tashkil etadigan texnik jihatdan amalga oshirilishi mumkin bo‘lgan gidroenergetika salohiyatini hisobga olsak, atigi 23 foizga yaqini o‘zlashtirilgan, bu sohada keng o‘sish imkoniyatlaridan dalolat beradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda gidroenergetikani rivojlantirish bo‘yicha ko‘plab loyihalar amalga oshirilmoqda. 2023-yil fevral oyida “O‘zbekgidroenergo” AJ “Chjejiang Jinlun Electromechanical Industry” kompaniyasi bilan kichik gidroenergetika uskunalarini birgalikda ishlab chiqarish bo‘yicha o‘zaro anglashuv memorandumini imzoladi. O'sha yilning iyun oyida Xitoyning Southern Power Grid International kompaniyasi bilan uchta GESni rivojlantirish bo'yicha kelishuvga erishildi. Bundan tashqari, 2023-yil iyul oyida “O‘zbekgidrogenergo” aksiyadorlik jamiyati umumiy quvvati 46,6 MVt bo‘lgan, yiliga 179 million kVt/soat ishlab chiqarish qiymati 106,9 million dollar bo‘lgan beshta yangi GES qurish bo‘yicha tender e’lon qilgan edi. 2023-yil iyun oyida O‘zbekiston va Tojikiston birgalikda Zaravshon daryosida ikkita GES qurish loyihasini boshlagan edi. Birinchi bosqich quvvati 140 MVt bo‘lgan Yovon GESini o‘z ichiga oladi, bu 282 million dollarlik investitsiyani talab qiladi va yiliga 700–800 million kVt/soat ishlab chiqarishi kutilmoqda. Fandaryoda keyingi 135 MVt quvvatga ega stansiya qurilishi rejalashtirilgan, uning sarmoyasi 270 million dollarni tashkil etadi va yillik ishlab chiqarish quvvati 500–600 million kVt/soatni tashkil qiladi. 2024-yil iyun oyida O‘zbekiston gidroenergetikani rivojlantirish rejasini e’lon qildi, u 2030-yilgacha o‘rnatilgan quvvatni 6 GVtga yetkazishni mo‘ljallagan. Bu ulkan tashabbus yangi stansiyalarni qurish va modernizatsiya qilish bo‘yicha sa’y-harakatlarni o‘z ichiga oladi, 2030-yilga borib yashil energiya ulushini umumiy energetika tarkibidagi 40 foizga yetkazish bo‘yicha mamlakatning kengroq qayta tiklanuvchi energiya strategiyasiga mos keladi.
Gidroenergetika sohasini yanada rivojlantirish uchun O‘zbekiston hukumati qo‘llab-quvvatlovchi siyosat va me’yoriy-huquqiy bazani amalga oshirdi. Gidroenergetikani rivojlantirish rejalari texnologik taraqqiyot va global tendentsiyalarga muvofiq qonuniy ravishda rasmiylashtiriladi va doimiy ravishda takomillashtiriladi. Jumladan, Vazirlar Mahkamasining 2015-yil noyabr oyida “2016–2020-yillarda gidroenergetikani rivojlantirish rejasi” to‘qqizta yangi GES qurilishi belgilab berilgan qarori bilan tasdiqlangan. “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi amalga oshirilar ekan, hukumat tomonidan gidroenergetika va boshqa qayta tiklanadigan energetika sohalariga xorijiy sarmoyalarni jalb qilish bo‘yicha qo‘shimcha siyosat va qonun hujjatlari joriy etilishi kutilmoqda.O‘zbekistondagi gidroelektrostantsiyalarning aksariyati sovet davrida sovet standartlari asosida qurilgan.Ammo mamlakatda tarmoqni modernizatsiya qilish uchun xalqaro standartlar tobora ko‘proq qabul qilinmoqda. xalqaro korxonalar, jumladan, xitoylik firmalar uchun O‘zbekistonda o‘z tajribalarini qo‘shish va o‘z texnologiyalarini joriy etish uchun hamkorlik imkoniyatlari.
Hamkorlik nuqtai nazaridan Xitoy va O‘zbekiston gidroenergetika sohasida hamkorlik qilish uchun katta salohiyatga ega. “Bir kamar, bir yo‘l” tashabbusi ilgari surilishi bilan har ikki davlat energetika sohasidagi hamkorlik bo‘yicha keng konsensusga erishdi. Xitoy-Qirg'iziston-O'zbekiston temir yo'li loyihasining muvaffaqiyatli ishga tushirilishi ularning gidroenergetika sohasidagi hamkorligi poydevorini yanada mustahkamlaydi. Xitoy korxonalari gidroenergetika qurilishi, asbob-uskunalar ishlab chiqarish va texnologik innovatsiyalar bo'yicha katta tajribaga, ilg'or texnologiyalar va mustahkam moliyaviy imkoniyatlarga ega. Shu bilan birga, O‘zbekiston mo‘l-ko‘l gidroenergetika resurslari, qulay siyosat muhiti va katta bozor talabini taklif etib, hamkorlik uchun ideal sharoit yaratadi. Ikki davlat turli sohalarda, jumladan, gidroelektrostantsiyalarni qurish, asbob-uskunalar yetkazib berish, texnologiyalar transferi va ishchi kuchini tayyorlash bo‘yicha o‘zaro manfaatlar va umumiy o‘sishni rag‘batlantirish bo‘yicha chuqur hamkorlik qilishlari mumkin.
Oldinga nazar tashlaydigan bo‘lsak, O‘zbekiston gidroenergetika sanoati istiqbolli kelajakka intilmoqda. Muhim loyihalarning amalga oshirilishi bilan o‘rnatilgan quvvatlar o‘sishda davom etadi, ichki energiya ehtiyojlarini qondiradi, shu bilan birga elektr energiyasi eksporti uchun imkoniyatlar yaratadi va katta iqtisodiy foyda keltiradi. Qolaversa, gidroenergetika sohasining rivojlanishi tegishli tarmoqlarda o‘sishni rag‘batlantiradi, bandlik imkoniyatlarini yaratadi va mintaqaviy iqtisodiy farovonlikni oshiradi. Toza va qayta tiklanadigan energiya manbai sifatida gidroenergetikaning keng ko‘lamli rivojlanishi O‘zbekistonga qazib olinadigan yoqilg‘iga bog‘liqligini kamaytirishga, uglerod chiqindilarini kamaytirishga yordam beradi va global iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatishga ijobiy hissa qo‘shadi.
Xabar vaqti: 2025-yil 12-mart
