Gidroenergetika uzoq rivojlanish tarixiga va to'liq sanoat zanjiriga ega
Gidroenergetika - bu qayta tiklanadigan energiya texnologiyasi bo'lib, u elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun suvning kinetik energiyasidan foydalanadi. Bu yangilanish, past emissiya, barqarorlik va nazorat qilish kabi ko'plab afzalliklarga ega keng tarqalgan ishlatiladigan toza energiya. Gidroenergetikaning ishlash printsipi oddiy kontseptsiyaga asoslanadi: turbinani haydash uchun suv oqimining kinetik energiyasidan foydalanish, keyin esa generatorni elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun aylantiradi. Gidroenergetika ishlab chiqarish bosqichlari: suv manbasini, odatda suv omborini (sun'iy suv ombori) yoki energiyani ta'minlaydigan tabiiy daryoni talab qiladigan suv ombori yoki daryodan suvni burish; suv oqimi yo'nalishi, suv oqimi aylanma kanal orqali turbinaning pichoqlariga yo'naltiriladi. Burilish kanali energiya ishlab chiqarish quvvatini sozlash uchun suv oqimining oqimini boshqarishi mumkin; turbina ishlaydi va suv oqimi turbinaning qanotlariga tegib, uni aylantiradi. Turbina shamol energiyasini ishlab chiqarishda shamol g'ildiragiga o'xshaydi; generator elektr energiyasini ishlab chiqaradi va turbinaning ishlashi elektromagnit induksiya printsipi orqali elektr energiyasini ishlab chiqaradigan generatorni aylantiradi; elektr energiyasini uzatish, ishlab chiqarilgan elektr energiyasi elektr tarmog'iga uzatiladi va shaharlar, sanoat va uy xo'jaliklariga etkazib beriladi. Gidroenergetikaning ko'p turlari mavjud. Turli xil ish printsiplari va qo'llash stsenariylariga ko'ra, uni daryo energiyasini ishlab chiqarish, suv ombori energiyasini ishlab chiqarish, suv oqimi va okean energiyasini ishlab chiqarish va kichik gidroenergetikaga bo'lish mumkin. Gidroenergetika ko'plab afzalliklarga ega, ammo ba'zi kamchiliklari ham bor. Afzalliklar asosan: gidroenergetika qayta tiklanadigan energiya manbai hisoblanadi. Gidroenergetika suv aylanishiga tayanadi, shuning uchun u qayta tiklanadi va tugamaydi; bu toza energiya manbai. Gidroenergetika issiqxona gazlari va havoni ifloslantiruvchi moddalarni ishlab chiqarmaydi va atrof-muhitga kam ta'sir qiladi; u boshqariladi. Ishonchli asosiy yuk quvvatini ta'minlash uchun gidroelektrostantsiyalar talabga muvofiq sozlanishi mumkin. Asosiy kamchiliklari quyidagilardan iborat: yirik gidroenergetika loyihalari ekotizimga zarar etkazishi mumkin, shuningdek, aholining migratsiyasi va yerlarning ekspropriatsiyasi kabi ijtimoiy muammolarga olib kelishi mumkin; gidroenergetika suv resurslarining mavjudligi bilan cheklangan va qurg'oqchilik yoki suv oqimining pasayishi elektr energiyasini ishlab chiqarish quvvatiga ta'sir qilishi mumkin.
Gidroenergetika qayta tiklanadigan energiya turi sifatida uzoq tarixga ega. Erta suv turbinalari va suv g'ildiraklari: Miloddan avvalgi 2-asrda odamlar tegirmon va arra tegirmonlari kabi mashinalarni haydash uchun suv turbinalari va suv g'ildiraklaridan foydalanishni boshladilar. Ushbu mashinalar ishlash uchun suv oqimining kinetik energiyasidan foydalanadilar. Elektr ishlab chiqarishning paydo bo'lishi: 19-asrning oxirida odamlar suv energiyasini elektr energiyasiga aylantirish uchun gidroelektrostansiyalardan foydalana boshladilar. 1882-yilda AQSHning Viskonsin shtatida dunyodagi birinchi tijorat GESi qurilgan.Toʻgʻon va suv omborlari qurilishi: 20-asr boshlarida toʻgʻon va suv omborlari qurilishi natijasida gidroenergetika koʻlami sezilarli darajada kengaydi. Mashhur toʻgʻon loyihalari qatoriga Qoʻshma Shtatlardagi Guver toʻgʻoni va Xitoydagi Uch dara toʻgʻoni kiradi. Texnologik taraqqiyot: Vaqt o'tishi bilan gidroenergetika texnologiyasi doimiy ravishda takomillashtirildi, shu jumladan turbinalar, turbin generatorlari va aqlli boshqaruv tizimlari joriy etildi, bu esa gidroenergetikaning samaradorligi va ishonchliligini oshirdi.
Gidroenergetika toza va qayta tiklanadigan energiya manbai bo'lib, uning sanoat zanjiri bir nechta asosiy bo'g'inlarni, jumladan, suv resurslarini boshqarishdan tortib elektr uzatishgacha bo'lgan sohalarni qamrab oladi. Gidroenergetika sanoati zanjirining birinchi bo'g'ini suv resurslarini boshqarishdir. Bu suv oqimlarini rejalashtirish, saqlash va taqsimlashni o'z ichiga oladi, bu elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun turbinalarga barqaror suv etkazib berishni ta'minlaydi. Suv resurslarini boshqarish odatda tegishli qarorlar qabul qilish uchun yog'ingarchilik, suv oqimi tezligi va suv sathi kabi parametrlarni kuzatishni talab qiladi. Zamonaviy suv resurslarini boshqarish, shuningdek, qurg'oqchilik kabi ekstremal sharoitlarda ham energiya ishlab chiqarish quvvatini saqlab qolish uchun barqarorlikka e'tibor qaratadi. To'g'onlar va suv omborlari gidroenergetika tarmog'idagi asosiy ob'ektlardir. To'g'onlar odatda suv sathini ko'tarish, suv bosimini yaratish va shu bilan suv oqimining kinetik energiyasini oshirish uchun ishlatiladi. Suv omborlari eng yuqori talab davrida etarli suv oqimini ta'minlash uchun suvni saqlash uchun ishlatiladi. To'g'onlarni loyihalash va qurishda xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlash uchun geologik sharoitlarni, suv oqimining xususiyatlarini va ekologik ta'sirlarni hisobga olish kerak. Turbinalar gidroenergetika sanoati zanjirining asosiy komponentlari hisoblanadi. Turbinaning qanotlari orqali suv oqib o'tganda, uning kinetik energiyasi mexanik energiyaga aylanadi va turbinaning aylanishiga olib keladi. Turbinaning dizayni va turi eng yuqori energiya samaradorligiga erishish uchun suv oqimining tezligi, oqim tezligi va balandligi asosida tanlanishi mumkin. Turbina aylangandan so'ng, u elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ulangan generatorni boshqaradi. Generator mexanik energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi asosiy qurilmadir. Odatda, generatorning ishlash printsipi o'zgaruvchan tok hosil qilish uchun aylanadigan magnit maydon orqali oqimni induktsiya qilishdir. Jeneratorning dizayni va quvvati quvvat talabi va suv oqimining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda aniqlanishi kerak. Jeneratör tomonidan ishlab chiqarilgan elektr energiyasi o'zgaruvchan tok bo'lib, odatda podstansiya orqali qayta ishlanishi kerak. Podstansiyalarning asosiy funktsiyalari elektr uzatish tizimining talablarini qondirish uchun bosqichma-bosqich (elektr energiyasini uzatishda energiya yo'qotilishini kamaytirish uchun kuchlanishni oshirish) va oqim turlarini konvertatsiya qilishni (AC to'g'ridan-to'g'ri doimiy ga yoki aksincha) o'z ichiga oladi. Oxirgi havola elektr uzatishdir. Elektr stantsiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan energiya elektr uzatish liniyalari orqali shaharlar, sanoat hududlari yoki qishloq joylaridagi energiya foydalanuvchilariga uzatiladi. Elektr uzatish liniyalarini rejalashtirish, loyihalash va ularga xizmat ko'rsatish elektr energiyasini belgilangan joyga xavfsiz va samarali etkazib berishni ta'minlashi kerak. Ba'zi hududlarda turli kuchlanish va chastotalar ehtiyojlarini qondirish uchun quvvatni yana podstansiyalar orqali qayta ishlash kerak bo'lishi mumkin.
Boy gidroenergetika resurslari va etarli darajada gidroenergetika ishlab chiqarish
Xitoy mo'l-ko'l suv resurslari va yirik gidroenergetika loyihalari bilan dunyodagi eng yirik gidroenergetika ishlab chiqaruvchi mamlakatdir. Xitoyning gidroenergetika sanoati ichki energiya talabini qondirish, issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va energiya tuzilmasini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi. Ijtimoiy elektr energiyasi iste'moli mamlakat yoki mintaqada elektr energiyasini iste'mol qilish darajasini aks ettiruvchi asosiy iqtisodiy ko'rsatkich bo'lib, iqtisodiy faoliyatni, energiya ta'minotini va atrof-muhitga ta'sirini o'lchash uchun katta ahamiyatga ega. Milliy energetika boshqarmasi tomonidan e'lon qilingan ma'lumotlarga ko'ra, mamlakatimizda umumiy elektr energiyasi iste'moli barqaror o'sish tendentsiyasini ko'rsatdi. 2022-yil yakuniga ko‘ra, mamlakatimizda jami elektr energiyasi iste’moli 863,72 milliard kVt/soatni tashkil etib, 2021-yilga nisbatan 324,4 milliard kilovatt/soatga o‘sdi va o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 3,9 foizga o‘sdi.
Xitoy elektr energetika kengashi tomonidan e'lon qilingan ma'lumotlarga ko'ra, mening mamlakatimda eng ko'p elektr energiyasi iste'moli ikkilamchi sanoatga to'g'ri keladi, keyin esa uchinchi darajali sanoatdir. Birlamchi sanoatda 114,6 mlrd kVt/soat elektr energiyasi iste’mol qilinib, o‘tgan yilga nisbatan 10,4 foizga o‘sdi. Ular orasida qishloq, baliqchilik va chorvachilikda elektr energiyasi mos ravishda 6,3%, 12,6% va 16,3% ga oshdi. Qishloqni qayta tiklash strategiyasini har tomonlama targ'ib qilish va qishloq elektr energiyasi sharoitlarini sezilarli darajada yaxshilash va so'nggi yillarda elektrlashtirish darajasini doimiy ravishda yaxshilash birlamchi sanoatda elektr energiyasi iste'molining tez o'sishiga turtki bo'ldi. Ikkilamchi sanoatda 5,70 trillion kVt/soat elektr energiyasi iste’mol qilinib, o‘tgan yilga nisbatan 1,2 foizga o‘sdi. Ular orasida yuqori texnologiyali va asbob-uskunalar ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning yillik elektr energiyasi iste’moli 2,8 foizga, elektr mashina va uskunalari ishlab chiqarish, farmatsevtika sanoati, kompyuter aloqasi va boshqa elektron uskunalar ishlab chiqarish tarmoqlarining yillik elektr energiyasi iste’moli esa 5 foizdan ortiq; yangi energiya avtomobillarini ishlab chiqarishda elektr energiyasi iste'moli sezilarli darajada 71,1% ga oshdi. Uchinchi darajali sanoatning elektr energiyasi iste'moli 1,49 trillion kVt/soatni tashkil etib, o'tgan yilga nisbatan 4,4 foizga o'sdi. To‘rtinchidan, shahar va qishloq aholisining elektr energiyasi iste’moli 1,34 trillion kVt/soatni tashkil etib, o‘tgan yilga nisbatan 13,8 foizga o‘sdi.
Xitoyning gidroenergetika loyihalari butun mamlakat bo'ylab, jumladan, yirik GESlar, kichik GESlar va taqsimlangan gidroenergetika loyihalari bo'yicha taqsimlanadi. Mashhur gidroenergetika loyihalari orasida Xitoy va dunyodagi eng yirik GESlardan biri bo'lgan, Yantszi daryosining yuqori oqimidagi Uch dara hududida joylashgan Uch dara elektr stansiyasi kiradi. U katta energiya ishlab chiqarish quvvatiga ega va sanoat va shaharlarni elektr energiyasi bilan ta'minlaydi; Xiangjiaba elektr stantsiyasi, Sianjiaba elektr stantsiyasi Sichuan provinsiyasida joylashgan va Xitoyning janubi-g'arbiy qismidagi eng yirik gidroelektrostantsiyalardan biridir. U Jinsha daryosida joylashgan va mintaqani elektr energiyasi bilan ta'minlaydi; Sailimu ko'li elektr stantsiyasi, Sailimu ko'li elektr stantsiyasi Shinjon-Uyg'ur avtonom viloyatida joylashgan va Xitoyning g'arbiy qismidagi muhim gidroenergetika loyihalaridan biridir. U Sailimu ko'lida joylashgan va muhim energiya ta'minoti funktsiyasiga ega. Milliy statistika byurosi eʼlon qilgan maʼlumotlarga koʻra, mamlakatimizda gidroenergetika ishlab chiqarish yildan-yilga barqaror oshib bormoqda. 2022-yil oxiriga kelib mamlakatimizda gidroenergetika ishlab chiqarish hajmi 1 352,195 milliard kVt/soatni tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 0,99 foizga o‘sdi. 2023-yil avgust holatiga ko‘ra, mamlakatimizda gidroenergetika ishlab chiqarish hajmi 718,74 milliard kVt/soatni tashkil etdi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan bir oz pasayib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 0,16 foizga kamaygan. Buning asosiy sababi, iqlimning ta'siri tufayli 2023 yilda yog'ingarchilik sezilarli darajada kamaygan.
Xabar vaqti: 2024 yil 19-dekabr
