Төв Азийн эрчим хүчний шинэ давхрага: Бичил усан цахилгаан станцын өсөлт
Дэлхийн эрчим хүчний ландшафт тогтвортой байдал руу шилжих шилжилтээ түргэсгэхийн хэрээр Төв Азийн Узбекистан, Киргизстан эрчим хүчний хөгжлийн шинэ уулзвар дээр зогсож байна. Эдийн засгийн өсөлтийн хурдацтай Узбекистаны аж үйлдвэрийн цар хүрээ өргөжиж, хот байгуулалтын ажил эрчимтэй хөгжиж, ард иргэдийн амьжиргааны түвшин тасралтгүй дээшилсээр байна. Эдгээр эерэг өөрчлөлтүүдийн цаана эрчим хүчний эрэлт тасралтгүй нэмэгдэж байна. Олон улсын эрчим хүчний агентлагийн (ОУЭА) тайланд дурдсанаар, Узбекистаны эрчим хүчний хэрэгцээ сүүлийн 10 жилд 40 орчим хувиар өссөн бөгөөд 2030 он гэхэд 50 хувиар өсөх төлөвтэй байна. Киргизстан ч эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээ, ялангуяа өвлийн улиралд эрчим хүчний хомсдолд орж, эрчим хүчний хомсдол нь эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд саад тотгор учруулдаг.
Уламжлалт эрчим хүчний эх үүсвэрүүд эдгээр өсөн нэмэгдэж буй эрэлт хэрэгцээг хангахыг хичээж байгаа тул олон асуудал тодорхой болж байна. Узбекистан хэдийгээр байгалийн хийн тодорхой нөөцийг эзэмшдэг ч удаан хугацааны туршид чулуужсан түлшинд найдаж, нөөц хомсдох, байгаль орчныг ихээхэн бохирдуулах эрсдэлтэй тулгарсаар ирсэн. Эрчим хүчний бүтцэд усан цахилгаан станцын ихээхэн хувийг эзэлдэг Киргизстан нь үр ашиг багатай дэд бүтцийн хөгшрөлтийн асуудалтай тулгараад байгаа нь өсөн нэмэгдэж буй цахилгаан эрчим хүчний хэрэгцээг хангахад хүндрэл учруулж байна. Ийм нөхцөлд бичил усан цахилгаан станц (микро усан цахилгаан станц) нь хоёр улсад цэвэр, тогтвортой эрчим хүчний шийдэл болж чимээгүйхэн гарч ирсэн бөгөөд үүнийг дутуу үнэлж болохгүй.
Узбекистан: Бичил усан цахилгаан станцын ашиглагдаагүй газар
(1) Эрчим хүчний төлөвийн шинжилгээ
Узбекистаны эрчим хүчний бүтэц нь нэлээд өвөрмөц байсаар ирсэн бөгөөд байгалийн хий нь эрчим хүчний хангамжийн 86 хувийг бүрдүүлдэг. Эрчим хүчний нэг эх үүсвэрт ийм их найдлага тавьж байгаа нь тус улсын эрчим хүчний аюулгүй байдлыг эрсдэлд оруулж байна. Хэрэв олон улсын байгалийн хийн зах зээл хэлбэлзэх эсвэл дотоодын хийн олборлолтод хүндрэл үүсвэл Узбекистаны эрчим хүчний хангамжид ноцтой хохирол учирна. Түүгээр ч зогсохгүй, чулуужсан түлшийг өргөнөөр ашиглах нь байгаль орчныг ихээхэн бохирдуулахад хүргэж, нүүрсхүчлийн хийн ялгаруулалт тогтмол нэмэгдэж, орон нутгийн экосистемд асар их дарамт учруулж байна.
Тогтвортой хөгжилд дэлхий нийтээр анхаарал хандуулахын хэрээр Узбекистан эрчим хүчний шилжилтийн зайлшгүй шаардлагатай байгааг хүлээн зөвшөөрч байна. Тус улс 2030 он гэхэд нийт цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэхэд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 54 хувьд хүргэх зорилттойгоор эрчим хүчний хөгжлийн хэд хэдэн стратегийг боловсруулжээ. Энэхүү зорилт нь бичил усан цахилгаан станц болон бусад сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийг хөгжүүлэхэд хангалттай орон зай гаргаж өгч байна.
(2) Бичил усан цахилгаан станцын боломжуудыг судлах
Узбекистан нь усны нөөцөөр баялаг бөгөөд гол төлөв Амударья, Сырдарья голын сав газарт төвлөрдөг. Албан ёсны мэдээллээр тус улс 22 тэрбум кВт.цаг орчим усан цахилгаан станцын хүчин чадалтай боловч ашиглалтын түвшин дөнгөж 15 хувьтай байна. Энэ нь жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх асар их боломж байна гэсэн үг. Памирын тэгш өндөрлөг, Тянь Шань уулс зэрэг зарим уулархаг бүс нутагт эгц эгц газар, томоохон голын урсацууд нь бичил усан цахилгаан станц барихад тохиромжтой. Эдгээр газрууд нь бага оврын усан цахилгаан станцуудыг эрчим хүчний тогтвортой эх үүсвэрээр хангадаг хурдан урсдаг голуудтай.
Нукус мужид 480 МВт-ын суурилагдсан хүчин чадалтай томоохон усан цахилгаан станц ажиллаж, орон нутгийн эдийн засгийн хөгжилд эрчим хүчний чухал дэмжлэг үзүүлдэг. Узбекистан улс томоохон усан цахилгаан станцуудаас гадна жижиг усан цахилгаан станц барих чиглэлээр идэвхтэй эрэл хайгуул хийж байна. Алслагдсан бүс нутагт бага оврын усан цахилгаан станцууд баригдаж ашиглалтад орсноор орон нутгийн иргэдийг тог цахилгаанаар хангаж, амьдрал ахуй нь сайжирч байна. Эдгээр жижиг усан цахилгаан станцууд нь орон нутгийн усны нөөцийг бүрэн ашиглаад зогсохгүй уламжлалт эрчим хүчний эх үүсвэрээс хамаарлыг бууруулж, нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг бууруулдаг.
(3) Засгийн газрын дэмжлэг
Сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийг дэмжихийн тулд Узбекистаны засгийн газар хэд хэдэн бодлогын арга хэмжээ авчээ. Татаасын хувьд Засгийн газраас жижиг усан цахилгаан станцын төсөлд хөрөнгө оруулалт хийж буй компаниудад хөрөнгө оруулалтын зардлыг бууруулах зорилгоор санхүүгийн татаас олгодог. Бичил усан цахилгаан станц барьж буй компаниудад засгийн газраас станцын суурилагдсан хүчин чадал, эрчим хүч үйлдвэрлэхэд тулгуурлан татаас олгож байгаа нь жижиг усан цахилгаан станцын хөрөнгө оруулалтыг ихээхэн дэмжиж байна.
Мөн Засгийн газраас олон төрлийн хөнгөлөлттэй бодлого хэрэгжүүлсэн. Татварын хувьд жижиг усан цахилгаан станцууд татварын хөнгөлөлт эдэлж, ачааллаа хөнгөлж байна. Эдгээр компаниуд үйл ажиллагааны эхний үе шатанд тодорхой хугацаанд татвараас чөлөөлөгдөж, дараа нь татварын хөнгөлөлт эдлэх боломжтой. Газар ашиглалтын хувьд бага оврын усан цахилгаан станцын төсөлд газар олгохыг урьтал болгож, газар ашиглалтын тодорхой хөнгөлөлт үзүүлдэг. Эдгээр бодлого нь бичил усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх таатай орчныг бүрдүүлж байна.
(4) Бэрхшээл ба шийдэл
Узбекистаны асар их нөөц боломж, бичил усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх таатай бодлогыг үл харгалзан хэд хэдэн сорилт байсаар байна. Техникийн тал дээр зарим бүс нутагт бага оврын усан цахилгаан станцын технологи харьцангуй хоцрогдсон, үр ашиг багатай байдаг. Зарим хуучин жижиг усан цахилгаан станцуудын тоног төхөөрөмж хуучирсан, засвар үйлчилгээний зардал өндөр, тогтворгүй эрчим хүч үйлдвэрлэдэг. Үүнийг шийдвэрлэхийн тулд Узбекистан олон улсын технологийн компаниудтай хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлж, бичил усан цахилгаан станцын дэвшилтэт технологи, тоног төхөөрөмжийг нэвтрүүлж, эрчим хүч үйлдвэрлэх үр ашгийг дээшлүүлэх боломжтой. Хятад, Герман зэрэг жижиг усан цахилгаан станцын салбарт дэвшилтэт туршлагатай орнуудтай түншлэх нь шинэ технологи, тоног төхөөрөмж авчирч, тус улсын жижиг усан цахилгаан станцуудыг шинэчлэх боломжтой.
Санхүүгийн хомсдол нь бас нэг томоохон асуудал юм. Жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг барихад ихээхэн хэмжээний санхүүгийн хөрөнгө оруулалт шаардагддаг бөгөөд Узбекистан улс дотоодын санхүүжилтийн суваг харьцангуй хязгаарлагдмал байдаг. Хөрөнгө босгохын тулд засгийн газар олон улсын хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, олон улсын санхүүгийн байгууллага, компаниудыг бичил усан цахилгаан станцын төсөлд хөрөнгө оруулахыг татан оролцуулж болно. Мөн Засгийн газар эдгээр төслийг санхүүгийн хувьд дэмжих тусгай сан байгуулж болно.
Дэд бүтэц хангалтгүй байгаа нь бичил усан цахилгаан станцын хөгжлийг хязгаарлах хүчин зүйл юм. Зарим алслагдсан бүс нутгуудад цахилгаан эрчим хүчний хангамж хангалтгүй байгаа нь жижиг усан цахилгаан станцаас үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчийг эрэлт ихтэй газруудад дамжуулахад хүндрэлтэй байдаг. Тиймээс Узбекистан эрчим хүчний сүлжээ зэрэг дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, шинэчлэлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, цахилгаан дамжуулах хүчин чадлыг сайжруулах шаардлагатай байна. Засгийн газар хөрөнгө оруулалт, нийгмийн капиталыг татах замаар цахилгаан эрчим хүчний бүтээн байгуулалтыг хурдасгаж, бичил усан цахилгаан станцаас үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчийг хэрэглэгчдэд үр ашигтайгаар хүргэх боломжтой.
Киргиз: Бичил усан цахилгаан станцын өсөн нэмэгдэж буй цэцэрлэг
(1) "Төв Азийн усан цамхаг"-ын усан цахилгаан станцын нөөц
Киргиз улсыг усны арвин нөөцөөр хангадаг өвөрмөц газарзүйн ачаар "Төв Азийн усан цамхаг" гэгддэг. Тус улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 93% нь уулархаг, ойр ойрхон хур тунадас ордог, өргөн тархсан мөсөн гол, 500,000 гаруй км гол мөрөнтэй Киргиз улсын жилийн дундаж усны нөөц 51 тэрбум м3 байдаг. Энэ нь тус улсын усан цахилгаан станцын онолын нөөц бололцоог 1,335 тэрбум кВт цаг болгож, техникийн хүчин чадал нь 719 тэрбум кВт.ц, эдийн засгийн хувьд боломжтой хүчин чадал нь 427 тэрбум кВт цаг болж байна. ТУХН-ийн орнуудаас Киргизстан нь усан цахилгаан станцын нөөцөөр Орос, Тажикистаны дараа гуравдугаарт ордог.
Гэсэн хэдий ч Киргизийн одоогийн усан цахилгаан станцын нөөц ашиглалтын түвшин ердөө 10 орчим хувь байгаа нь усан цахилгаан станцын нөөц боломжоос эрс ялгаатай юм. Хэдийгээр тус улсад Токтогулын усан цахилгаан станц (1976 онд баригдсан, суурилагдсан хүчин чадал ихтэй) зэрэг томоохон усан цахилгаан станцуудыг аль хэдийн байгуулсан ч олон жижиг усан цахилгаан станцууд хөгжлийн эхний шатандаа байгаа бөгөөд усан цахилгаан станцын ихэнх нөөц ашиглагдаагүй хэвээр байна.
(2) Төслийн явц ба ололт амжилт
Сүүлийн жилүүдэд Киргиз улс жижиг усан цахилгаан станц барихад ихээхэн ахиц дэвшил гаргажээ. “Кабар” агентлагийн мэдээлснээр, тус улс 2024 онд Бала-Саруу, Иссык-Ата-1 зэрэг нийт 48.3 МВт суурилагдсан хүчин чадалтай бага оврын усан цахилгаан станцуудын багцыг ашиглалтад оруулсан байна. Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд нийт 121.5 МВт суурилагдсан хүчин чадалтай 33 жижиг усан цахилгаан станц ажиллаж байгаа бөгөөд энэ оны эцэс гэхэд зургаан жижиг усан цахилгаан станц шинээр ашиглалтад орох төлөвтэй байна.
Эдгээр жижиг усан цахилгаан станцуудыг байгуулснаар орон нутгийн эрчим хүчний хангамжийн нөхцөл ихээхэн сайжирсан. Өмнө нь цахилгаан эрчим хүчний хангамж хангалтгүй байсан алслагдсан уулархаг бүс нутагт оршин суугчид тог цахилгаантай болсон. Нутгийн иргэдийн амьдралын чанар эрс сайжирч, гэр ахуйн цахилгаан хэрэгсэл хэвийн ажиллаж, шөнийн цагаар харанхуйд амьдрахаа больсон. Зарим жижиг гэр бүлийн бизнесүүд орон нутгийн эдийн засагт эрч хүч нэмж, жигд ажиллаж чаддаг. Нэмж дурдахад эдгээр жижиг усан цахилгаан станцын төслүүд нь уламжлалт эрчим хүчний эх үүсвэрээс хараат байдлыг бууруулж, нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг бууруулж, орон нутгийн байгаль орчныг хамгаалахад эерэгээр нөлөөлж байна.
(3) Олон улсын хамтын ажиллагааны хүч
Киргизийн жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэхэд олон улсын хамтын ажиллагаа чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Хятад улс чухал түншийн хувьд Киргизстантай жижиг усан цахилгаан станцын салбарт өргөн хүрээнд хамтран ажиллаж байна. 2023 онд болсон Иссык-Куль олон улсын эдийн засгийн VII чуулга уулзалтаар Хятадын компаниудын консорциум Киргиз улстай 2-3 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийх гэрээнд гарын үсэг зурж, нийт 1160 МВт суурилагдсан хүчин чадалтай дөрвөн усан цахилгаан станцаас бүрдэх Казарман каскадын усан цахилгаан станцыг барих бөгөөд 2030 онд ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж байна.
Мөн Дэлхийн банк, Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк (ЕСБХБ) зэрэг олон улсын байгууллагууд Киргизийн жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдэд санхүүжилт, техникийн дэмжлэг үзүүлжээ. Киргиз улс ЕСБХБ-д хэд хэдэн жижиг усан цахилгаан станцын төсөл, түүний дотор Дээд Нарын далан барих төсөл өргөн барьсан. ЕСБХБ тус улсад “ногоон төсөл”, тэр дундаа эрчим хүчний салбарын шинэчлэл, усан цахилгаан станцын төслүүдийг хэрэгжүүлэх сонирхолтой байгаагаа илэрхийлжээ. Энэхүү олон улсын хамтын ажиллагаа нь Киргизэд нэн шаардлагатай санхүүжилтийг авчирч, төслийн бүтээн байгуулалтад тулгарч буй санхүүгийн бэрхшээлийг хөнгөвчлөхөөс гадна дэвшилтэт технологи, менежментийн туршлага нэвтрүүлж, тус улсын жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийн барилга угсралт, ашиглалтын түвшинг дээшлүүлж байна.
(4) Ирээдүйн хөгжлийн төлөвлөгөө
Киргизийн усны арвин нөөц, өнөөгийн хөгжлийн чиг хандлагад тулгуурлан жижиг усан цахилгаан станц нь ирээдүйн хөгжлийн хэтийн төлөвтэй байна. Засгийн газар эрчим хүчний хөгжлийн тодорхой зорилтуудыг дэвшүүлж, 2030 он гэхэд үндэсний эрчим хүчний бүтцэд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 10 хувьд хүргэхээр төлөвлөж байна. Үүнд сэргээгдэх эрчим хүчний чухал хэсэг болох жижиг усан цахилгаан станц чухал байр суурийг эзэлнэ.
Цаашид технологийн дэвшил тасралтгүй хөгжиж, олон улсын хамтын ажиллагаа гүнзгийрснээр Киргиз улс жижиг усан цахилгаан станцын нөөцийг хөгжүүлэх хүчин чармайлтаа улам нэмэгдүүлэх төлөвтэй байна. Орон даяар бага оврын усан цахилгаан станц олноор баригдах бөгөөд энэ нь дотоодын эрчим хүчний өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангахаас гадна цахилгаан эрчим хүчний экспортыг нэмэгдүүлж, улс орны эдийн засгийн чадавхийг дээшлүүлнэ. Мөн жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлснээр тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэл, инженерийн барилга байгууламж, эрчим хүчний ашиглалт, засвар үйлчилгээ зэрэг холбогдох аж үйлдвэрийн салбарыг хөгжүүлж, ажлын байр нэмэгдүүлэх боломжийг бий болгож, эдийн засгийн олон талт хөгжлийг ахиулна.
Зах зээлийн хэтийн төлөв: Боломж, сорилтууд зэрэгцэн оршдог
(I) Нийтлэг боломжууд
Эрчим хүчний өөрчлөлтийн хэрэгцээ талаас нь авч үзвэл Узбекистан, Киргиз хоёрын аль аль нь эрчим хүчний бүтцээ өөрчлөх яаралтай ажилтай тулгарч байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дэлхий нийт анхаарал хандуулж байгаа энэ үед нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг бууруулах, цэвэр эрчим хүчийг хөгжүүлэх нь олон улсын зөвшилцөл болж байна. Энэ хандлагад хоёр улс идэвхтэй хариу арга хэмжээ авч, бичил усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх сайхан боломжийг олгож байна. Цэвэр, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр болохын хувьд жижиг усан цахилгаан станц нь уламжлалт чулуужсан эрчим хүчний хамаарлыг үр дүнтэй бууруулж, нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг бууруулах боломжтой бөгөөд энэ нь хоёр орны эрчим хүчний өөрчлөлтийн чиглэлтэй нийцэж байна.
Нааштай бодлогын хувьд хоёр улсын Засгийн газар сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийг дэмжих хэд хэдэн бодлого хэрэгжүүлсэн. Узбекистан улс сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх тодорхой зорилтуудыг дэвшүүлж, 2030 он гэхэд нийт эрчим хүчний үйлдвэрлэлд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 54 хувьд хүргэж, жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдэд татаас, хөнгөлөлттэй бодлого хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Киргиз улс мөн сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийг үндэсний стратегидаа тусгаж, 2030 он гэхэд үндэсний эрчим хүчний бүтцэд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувийг 10 хувьд хүргэхээр төлөвлөж, жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг барьж байгуулахад тууштай дэмжлэг үзүүлж, олон улсын хамтын ажиллагааг идэвхтэй дэмжин, жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх бодлогын таатай орчныг бүрдүүлж байна.
Технологийн дэвшил мөн хоёр улсын жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэхэд хүчтэй дэмжлэг үзүүлсэн. Шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжихийн хэрээр жижиг усан цахилгаан станцын технологи улам боловсронгуй болж, эрчим хүч үйлдвэрлэх үр ашгийг тасралтгүй дээшлүүлж, тоног төхөөрөмжийн зардал аажмаар буурч байна. Турбины дэвшилтэт дизайн, ухаалаг удирдлагын систем зэрэг шинэ технологийг ашигласан нь жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг барьж байгуулах, ашиглахад илүү үр ашигтай, тохиромжтой болсон. Технологийн эдгээр дэвшил нь жижиг усан цахилгаан станцын төслийн хөрөнгө оруулалтын эрсдэлийг бууруулж, төслийн эдийн засгийн үр ашгийг дээшлүүлж, жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдэд илүү олон хөрөнгө оруулагчдыг татан оролцуулж байна.
(II) Өвөрмөц сорилтуудын дүн шинжилгээ
Узбекистан улс жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэхэд технологи, хөрөнгө оруулалт, дэд бүтцийн асуудалтай тулгарч байна. Зарим бүс нутагт жижиг усан цахилгаан станцын технологи харьцангуй хоцрогдсон, эрчим хүч үйлдвэрлэх үр ашиг багатай тул дэвшилтэт технологи, тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэх шаардлагатай. Жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг барихад их хэмжээний хөрөнгө оруулалт шаардагддаг бол Узбекистаны дотоодын санхүүжилтийн суваг харьцангуй хязгаарлагдмал, хөрөнгийн хомсдол нь төслүүдийг урагшлуулах боломжийг хязгаарладаг. Зарим алслагдсан бүс нутагт эрчим хүчний сүлжээ хангалтгүй, бага оврын усан цахилгаан станцаас үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчийг хэрэгцээтэй газруудад дамжуулахад хүндрэлтэй байдаг. Төгс бус дэд бүтэц нь жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэхэд саад болж байна.
Киргиз улс усны нөөцөөр баялаг хэдий ч зарим нэг өвөрмөц сорилттой тулгардаг. Тус улс нь нарийн төвөгтэй газар нутагтай, олон уултай, тээвэрт тохиромжгүй тул жижиг усан цахилгаан станц барих, тоног төхөөрөмж тээвэрлэхэд ихээхэн хүндрэл учруулдаг. Улс төрийн тогтворгүй байдал нь жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийн ахиц дэвшилд ч нөлөөлж болзошгүй, төслийн хөрөнгө оруулалт, ашиглалтад тодорхой эрсдэл бий. Киргизийн эдийн засаг харьцангуй хоцрогдсон, дотоодын зах зээлд жижиг усан цахилгаан станцын тоног төхөөрөмж, үйлчилгээний худалдан авах чадвар хязгаарлагдмал байгаа нь жижиг усан цахилгаан станцын хөгжлийн цар хүрээг тодорхой хэмжээгээр хязгаарлаж байна.
Аж ахуйн нэгжүүдийн амжилтанд хүрэх зам: стратеги ба саналууд
(I) Орон нутгийн үйл ажиллагаа
Узбекистан, Киргизийн жижиг усан цахилгаан станцын зах зээлийг хөгжүүлэхэд аж ахуйн нэгжүүдэд нутагшуулах нь маш чухал юм. Аж ахуйн нэгжүүд нутгийн соёлыг гүн гүнзгий ойлгож, нутгийн зан заншил, шашны итгэл үнэмшил, бизнесийн ёс зүйг хүндэтгэх ёстой. Узбекистанд лалын шашинт соёл давамгайлж байна. Төслийг хэрэгжүүлэх явцад аж ахуйн нэгжүүд соёлын ялгаатай байдлаас үүдэн үл ойлголцол гарахгүйн тулд Рамадан зэрэг онцгой цагуудад ажлын зохион байгуулалтад анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй.
Орон нутгийн багийг бүрдүүлэх нь орон нутгийн үйл ажиллагаанд хүрэх гол түлхүүр юм. Орон нутгийн ажилтнууд орон нутгийн зах зээлийн орчин, хууль тогтоомж, хүмүүс хоорондын харилцааг мэддэг, орон нутгийн засаг захиргаа, аж ахуйн нэгж, иргэдтэй илүү сайн харилцаж, хамтран ажиллах боломжтой. Орон нутгийн техникч, менежер, маркетингийн ажилтнуудыг олон талт багийг бүрдүүлэхийн тулд ажилд авах боломжтой. Мөн дотоодын үйлдвэрүүдтэй хамтран ажиллах нь зах зээлийг нээх үр дүнтэй арга юм. Орон нутгийн аж ахуйн нэгжүүд орон нутагт баялаг нөөцтэй, холболттой байдаг. Тэдэнтэй хамтран ажилласнаар зах зээлд нэвтрэх босгыг бууруулж, төслийн амжилтыг нэмэгдүүлэх боломжтой. Бага оврын усан цахилгаан станцын бүтээн байгуулалтыг орон нутгийн барилгын компаниудтай хамтран гүйцэтгэх, цахилгаан эрчим хүч борлуулах чиглэлээр дотоодын эрчим хүчний компаниудтай хамтран ажиллах боломжтой.
(II) Технологийн шинэчлэл, дасан зохицох
Орон нутгийн бодит хэрэгцээний дагуу жижиг усан цахилгаан станцын тохиромжтой технологийг судалж, хөгжүүлж, хэрэглэх нь аж ахуйн нэгжүүдийн зах зээлд байр сууриа олох гол түлхүүр юм. Узбекистан, Киргизийн зарим газар нутаг дэвсгэрийн ээдрээтэй, гол мөрний өөрчлөлттэй байдаг. Аж ахуйн нэгжүүд газар нутаг, усны урсгалын нарийн төвөгтэй нөхцөлд дасан зохицох жижиг усан цахилгаан станцуудыг бий болгох шаардлагатай. Уулархаг голын усны их хэмжээний уналт, турбулин урсгалын онцлогийг харгалзан эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн үр ашиг, тогтвортой байдлыг сайжруулахын тулд өндөр үр ашигтай турбин, тогтвортой эрчим хүч үйлдвэрлэх төхөөрөмжийг бүтээжээ.
Мөн аж ахуйн нэгжүүд технологийн шинэчлэл, шинэчлэлд анхаарлаа хандуулах ёстой. Шинжлэх ухаан, технологи тасралтгүй хөгжихийн хэрээр бага оврын усан цахилгаан станцын технологи ч байнга сайжирч байна. Аж ахуйн нэгжүүд жижиг усан цахилгаан станцын төслийн үйл ажиллагаа, менежментийн түвшинг дээшлүүлэхийн тулд ухаалаг удирдлагын систем, алсын зайнаас хянах технологи зэрэг дэвшилтэт технологи, үзэл баримтлалыг идэвхтэй нэвтрүүлэх ёстой. Ухаалаг удирдлагын системээр дамжуулан бага оврын усан цахилгаан станцын тоног төхөөрөмжийг цаг тухайд нь хянах, алсын удирдлагаар хангах, тоног төхөөрөмжийн эвдрэлийг цаг тухайд нь илрүүлэн арилгах, тоног төхөөрөмжийн ашиглалтын үр ашиг, найдвартай байдлыг дээшлүүлэх боломжтой.
(III) Эрсдэлийн удирдлагын стратеги
Узбекистан, Киргизийн жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг хэрэгжүүлэхдээ аж ахуйн нэгжүүд бодлого, зах зээл, байгаль орчны болон бусад эрсдэлд иж бүрэн үнэлгээ хийж, үр дүнтэй хариу арга хэмжээ авах шаардлагатай байна. Бодлогын эрсдэлийн хувьд хоёр улсын бодлого цаг хугацааны явцад өөрчлөгдөж магадгүй. Аж ахуйн нэгжүүд орон нутгийн бодлогын чиг хандлагыг анхаарч, төслийн стратегийг цаг тухайд нь өөрчлөх хэрэгтэй. Хэрэв орон нутгийн засаг захиргаанаас жижиг усан цахилгаан станцын төсөлд татаас олгох бодлого өөрчлөгдвөл аж ахуйн нэгжүүд урьдчилан бэлдэж, бусад хөрөнгийн эх үүсвэрийг хайж олох эсвэл төслийн зардлыг бууруулах ёстой.
Мөн зах зээлийн эрсдэл нь аж ахуйн нэгжүүдийн анхаарах ёстой асуудал юм. Зах зээлийн эрэлтийн өөрчлөлт, өрсөлдөгчдийн стратегийн зохицуулалт нь компанийн төслүүдэд нөлөөлж болзошгүй. Аж ахуйн нэгжүүд зах зээлийн судалгааг бэхжүүлж, зах зээлийн эрэлт, өрсөлдөгчдийн нөхцөл байдлыг ойлгож, зах зээлийн оновчтой стратеги боловсруулах ёстой. Зах зээлийн судалгаа хийх замаар орон нутгийн оршин суугчид болон аж ахуйн нэгжүүдийн цахилгаан эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээ, түүнчлэн өрсөлдөгчдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний давуу талыг ойлгож, зах зээлийн илүү өрсөлдөөнт стратегийг боловсруулах.
Байгаль орчны эрсдэлийг ч үл тоомсорлож болохгүй. Бага оврын усан цахилгаан станцын төслүүдийг барьж ашиглалтад оруулах нь голын экосистемийн өөрчлөлт, газрын нөөцийн эзэлхүүн зэрэг орон нутгийн экологийн орчинд тодорхой нөлөө үзүүлж болзошгүй. Аж ахуйн нэгжүүд төслийг хэрэгжүүлэхийн өмнө байгаль орчны иж бүрэн үнэлгээ хийж, төслийн тогтвортой хөгжлийг хангах байгаль орчныг хамгаалах холбогдох арга хэмжээг боловсруулах ёстой. Төслийн барилгын ажлын явцад газрын нөөцөд учирч буй хохирлыг бууруулах хөрс, усыг хамгаалах үр дүнтэй арга хэмжээ авах; төслийн ашиглалтын явцад экологийн тэнцвэрт байдлыг алдагдуулахгүйн тулд гол мөрний экосистемийн хяналт, хамгаалалтыг чангатгах.
Дүгнэлт: Бичил усан цахилгаан станц нь Төв Азийн ирээдүйг гэрэлтүүлж байна
Бичил усан цахилгаан станц нь Узбекистан, Киргизстаны эрчим хүчний тавцанд урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй эрч хүч, чадавхийг харуулж байна. Хоёр улс хөгжлийн замд өөр өөрийн гэсэн сорилттой тулгарч байгаа ч бодлогын хүчтэй дэмжлэг, арвин их усны нөөц, технологийн тасралтгүй дэвшил нь жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх бат бөх суурийг бүрдүүлж өгсөн. Жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг шат дараатай ахиулснаар хоёр орны эрчим хүчний бүтцийг үргэлжлүүлэн сайжруулж, уламжлалт чулуужсан эрчим хүчний хамаарлыг улам бууруулж, нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг мэдэгдэхүйц бууруулах нь дэлхийн цаг уурын өөрчлөлттэй тэмцэхэд чухал ач холбогдолтой юм.
Мөн жижиг усан цахилгаан станцыг хөгжүүлэх нь хоёр орны эдийн засгийн хөгжилд шинэ түлхэц болно. Узбекистаны хувьд жижиг усан цахилгаан станцын төслүүдийг барьж байгуулах нь холбогдох үйлдвэрүүдийг хөгжүүлж, эдийн засгийн төрөлжилтийг дэмжих болно. Киргизд жижиг усан цахилгаан станц нь дотоодын эрчим хүчний хэрэгцээг хангахаас гадна эдийн засгийн өсөлтийн шинэ цэг болж, цахилгаан эрчим хүчний экспортоор үндэсний орлогыг нэмэгдүүлэх боломжтой юм. Бичил усан цахилгаан станц ойрын ирээдүйд Узбекистан, Киргизстаны эрчим хүчний хөгжлийн замыг гэрэлтүүлж, хоёр орны тогтвортой хөгжилд томоохон хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэлтэй байна.
Шуудангийн цаг: 2025 оны 2-р сарын 10
