Þegar efnahagsbatinn mætir flöskuhálsinum í framboðskeðjunni, með vetrarhitunartímabilinu í nánd, eykst þrýstingurinn á evrópska orkuiðnaðinn og óðaverðbólga á jarðgasi og rafmagni verður sífellt meiri og fátt bendir til þess að þessi staða muni batna til skamms tíma.
Frammi fyrir þrýstingi hafa margar evrópskar ríkisstjórnir gripið til aðgerða, aðallega með skattalækkunum, útgáfu neyslumiða og baráttu gegn vangaveltum um kolefnisviðskipti.
Veturinn er ekki enn kominn og bensín- og olíuverð hefur náð nýjum hæðum.
Þar sem veðrið kólnar og kólnar hafa verð á jarðgasi og rafmagni í Evrópu hækkað í sögulegt hámark. Sérfræðingar spá almennt að orkuskortur á allri meginlandi Evrópu muni aðeins versna.
Reuters greindi frá því að verð á jarðgasi í Evrópu hafi hækkað gríðarlega frá ágúst, sem hefur leitt til hækkandi verðs á rafmagni, kolum og öðrum orkugjöfum. Sem viðmið fyrir viðskipti með jarðgas í Evrópu hækkaði verð á jarðgasi frá TTF-miðstöðinni í Hollandi í 175 evrur/MWh þann 21. september, fjórum sinnum hærra en í mars. Þar sem jarðgas er af skornum skammti er verð á jarðgasi í TTF-miðstöðinni í Hollandi enn að hækka.
Rafskortur og hækkandi rafmagnsverð eru ekki lengur fréttir. Alþjóðaorkumálastofnunin sagði í yfirlýsingu þann 21. september að á undanförnum vikum hefði rafmagnsverð í Evrópu hækkað í hæsta stig í meira en áratug og farið yfir 100 evrur/megavattstund á mörgum mörkuðum.
Heildsöluverð á rafmagni í Þýskalandi og Frakklandi hækkaði um 36% og 48%, talið í sömu röð. Rafmagnsverð í Bretlandi hækkaði úr 147 pundum á MWh í 385 pund á MWh á nokkrum vikum. Meðalheildsöluverð á rafmagni á Spáni og í Portúgal náði 175 evrum á MWh, sem er þrefalt meira en fyrir sex mánuðum.
Ítalía er nú eitt af Evrópulöndunum með hæsta meðalverð á rafmagni. Ítalska orkukerfið og Umhverfiseftirlitsstofnunin gáfu nýlega út skýrslu sem sýnir að gert er ráð fyrir að rafmagnskostnaður venjulegra heimila á Ítalíu muni hækka um 29,8% frá október og gaskostnaður um 14,4%. Ef stjórnvöld grípa ekki inn í til að stjórna verðinu munu ofangreind tvö verð hækka um 45% og 30%, talið í sömu röð.
Átta rafveitur í Þýskalandi hafa hækkað eða tilkynnt um verðhækkanir, með meðalhækkun upp á 3,7%. Neytendasamtökin UFC que choisir vöruðu einnig við því að fjölskyldur sem nota rafhitun í landinu muni greiða að meðaltali 150 evrum meira á hverju ári í ár. Í byrjun árs 2022 gætu rafmagnsverð í Frakklandi einnig hækkað sprengilega.
Með hækkandi rafmagnsverði hefur framfærslukostnaður og framleiðslukostnaður fyrirtækja í Evrópu aukist verulega. Reuters greindi frá því að rafmagnsreikningar íbúa hafi hækkað og efna- og áburðarfyrirtæki í Bretlandi, Noregi og öðrum löndum hafi dregið úr eða hætt framleiðslu hvert á fætur öðru.
Goldman Sachs varaði við því að hækkandi rafmagnsverð myndi auka hættuna á rafmagnsleysi í vetur.
02 Evrópulönd tilkynna viðbragðsaðgerðir
Til að bregðast við þessari stöðu hafa mörg Evrópulönd gripið til aðgerða.
Samkvæmt breska hagfræðingnum og BBC eru Spánn og Bretland þau lönd sem hafa orðið fyrir mestum áhrifum af hækkun orkuverðs í Evrópu. Í september tilkynnti samsteypustjórnin undir forystu Pedro Sanchez, forsætisráðherra spænska sósíalistaflokksins, röð aðgerða sem miða að því að stemma stigu við hækkandi orkukostnaði. Meðal þeirra er að fresta 7% orkuframleiðsluskatti og lækka virðisaukaskattshlutfall sumra orkunotenda úr 21% í 10% á seinni hluta þessa árs. Ríkisstjórnin tilkynnti einnig tímabundna niðurskurð á umframhagnaði orkufyrirtækja. Ríkisstjórnin lýsti því yfir að markmið hennar væri að lækka rafmagnsgjöld um meira en 20% fyrir lok árs 2021.
Orkukreppan og vandamálin í framboðskeðjunni vegna Brexit hafa haft sérstaklega áhrif á Bretland. Frá því í ágúst hafa tíu gasfyrirtæki í Bretlandi lokað starfsemi, sem hefur áhrif á meira en 1,7 milljónir viðskiptavina. Breska ríkisstjórnin heldur nú neyðarfund með fjölda orkufyrirtækja til að ræða hvernig hægt sé að aðstoða birgja við að takast á við erfiðleikana sem stafa af metverði á jarðgasi.
Ítalía, sem fær 40 prósent af orku sinni úr jarðgasi, er sérstaklega viðkvæm fyrir hækkandi jarðgasverði. Eins og er hefur ríkisstjórnin varið um 1,2 milljörðum evra til að stjórna hækkun á orkuverði heimila og lofað að leggja fram 3 milljarða evra til viðbótar á næstu mánuðum.
Mario Draghi forsætisráðherra sagði að á næstu þremur mánuðum verði hluti af upprunalegum svokölluðum kerfiskostnaði dreginn frá reikningum fyrir jarðgas og rafmagn. Þeir áttu að hækka skatta til að auðvelda umskipti yfir í endurnýjanlega orku.
Franski forsætisráðherrann Jean Castel sagði í sjónvarpsræðu þann 30. september að franska ríkisstjórnin myndi tryggja að verð á jarðgasi og rafmagni hækki ekki fyrir lok vetrar. Þar að auki sagði franska ríkisstjórnin fyrir tveimur vikum að í desember á þessu ári yrði gefin út viðbótar „orkuávísun“ upp á 100 evrur á heimili til um 5,8 milljóna lágtekjufjölskyldna til að draga úr áhrifum á kaupmátt fjölskyldna.
Noregur, sem er utan ESB, er einn stærsti olíu- og gasframleiðandi Evrópu, en hann er aðallega notaður til útflutnings. Aðeins 1,4% af rafmagni landsins er framleitt með brennslu jarðefnaeldsneytis og úrgangs, 5,8% með vindorku og 92,9% með vatnsafli. Noregsfyrirtækið Equinor hefur samþykkt að leyfa 2 milljarða rúmmetra aukningu á útflutningi jarðgass árið 2022 til að styðja við vaxandi eftirspurn í Evrópu og Bretlandi.
Þar sem ríkisstjórnir Spánar, Ítalíu og annarra landa hafa krafist þess að orkukreppan verði sett á dagskrá næsta leiðtogafundar ESB, er ESB að móta leiðbeiningar um mótvægisaðgerðir sem aðildarríkin geta gripið til sjálfstætt innan gildissviðs reglna ESB.
BBC sagði þó að ekkert benti til þess að ESB myndi grípa til neinna stórra og markvissra íhlutunar.
03 Margir þættir leiða til takmarkaðs orkuframboðs, sem hugsanlega verður ekki bætt úr árið 2022
Hvað veldur núverandi vandræðum Evrópu?
Sérfræðingar telja að hækkun rafmagnsverðs í Evrópu hafi vakið áhyggjur af rafmagnsleysi, aðallega vegna ójafnvægis milli framboðs og eftirspurnar. Með því að heimurinn er að jafna sig smám saman eftir faraldurinn hefur framleiðsla í sumum löndum ekki náð sér að fullu, eftirspurnin er mikil, framboðið ófullnægjandi og framboð og eftirspurn eru ójafnvægi, sem veldur áhyggjum af rafmagnsleysi.
Skortur á rafmagni í Evrópu tengist einnig orkuuppbyggingu raforkuframboðsins. Cao Yuanzheng, formaður BOC International Research Corporation og yfirrannsakandi við Chongyang Institute of Finance við Renmin-háskóla í Kína, benti á að hlutfall hreinnar orkuframleiðslu í Evrópu haldi áfram að aukast, en vegna þurrka og annarra loftslagsfrávika hafi framleiðsla vindorku og vatnsafls minnkað. Til að brúa bilið hefur eftirspurn eftir varmaorkuframleiðslu aukist gríðarlega. Hins vegar, þar sem hrein orka í Evrópu og Bandaríkjunum er enn í umbreytingarferli, eru varmaorkueiningar sem notaðar eru til neyðaraflsframboðs takmarkaðar og varmaorkuframboðið er ekki hægt að bæta upp á skömmum tíma, sem leiðir til bils í raforkuframboði.
Breski hagfræðingurinn sagði einnig að vindorka væri um það bil einn tíundi hluti orkuframleiðslu Evrópu, tvöfalt meiri en í löndum eins og Bretlandi. Hins vegar hafa nýlegar veðurbreytingar takmarkað afkastagetu vindorku í Evrópu.
Hvað varðar jarðgas, þá minnkaði framboð jarðgass í Evrópu á þessu ári einnig en búist var við og birgðir jarðgass minnkuðu. Hagfræðingurinn greindi frá því að Evrópa upplifði kaldan og langan vetur á síðasta ári og að birgðir jarðgass minnkuðu, um 25% lægri en langtímameðaltal birgða.
Tvær helstu innflutningsaðilar jarðgass í Evrópu urðu einnig fyrir áhrifum. Um þriðjungur af jarðgasi Evrópu kemur frá Rússlandi og fimmtungur frá Noregi, en báðar framboðsleiðirnar eru fyrir áhrifum. Til dæmis olli eldur í vinnslustöð í Síberíu minni framboði af jarðgasi en búist var við. Samkvæmt Reuters er Noregur, annar stærsti jarðgasbirgir Evrópu, einnig takmarkaður af viðhaldi á olíuvinnslusvæðum.
Jarðgas er helsta orkuframleiðslan í Evrópu og framboð á rafmagni er því ófullnægjandi. Þar að auki, vegna öfgakenndra veðurfarslegra áhrifa, er ekki hægt að nýta endurnýjanlega orku eins og vatnsafl og vindorku, sem leiðir til alvarlegri orkuskorts.
Greining Reuters telur að methækkun orkuverðs, sérstaklega jarðgasverðs, hafi haldið rafmagnsverði í Evrópu hátt í mörg ár og ólíklegt sé að þetta ástand batni fyrir árslok og jafnvel takmarkað orkuframboð muni ekki batna árið 2022.
Bloomberg spáði einnig að lágar birgðir af jarðgasi í Evrópu, minni innflutningur á gasleiðslum og mikil eftirspurn í Asíu væru bakgrunnur hækkandi verðs. Með efnahagsbata eftir faraldurinn, samdrætti í innlendri framleiðslu í Evrópulöndum, harðri samkeppni á heimsmarkaði fyrir fljótandi jarðgas og aukinni eftirspurn eftir gasorkuframleiðslu vegna sveiflna í kolefnisverði, gætu þessir þættir haldið framboði á jarðgasi þröngu árið 2022.
Birtingartími: 13. október 2021
