Mərkəzi Asiya enerjisində yeni üfüqlər: mikro hidroenergetikanın yüksəlişi
Qlobal enerji mənzərəsi dayanıqlılığa doğru keçidini sürətləndirdikcə, Mərkəzi Asiyada Özbəkistan və Qırğızıstan enerji inkişafının yeni kəsişməsində dayanır. Tədricən iqtisadi artımla Özbəkistanın sənaye miqyası genişlənir, şəhərsalma sürətlə gedir, insanların həyat səviyyəsi durmadan yaxşılaşır. Bu müsbət dəyişikliklərin arxasında enerji tələbatının davamlı artması dayanır. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) hesabatına görə, Özbəkistanın enerji tələbatı son on ildə təxminən 40% artıb, 2030-cu ilə qədər isə 50% artacağı gözlənilir. Qırğızıstan da, xüsusilə qış aylarında, enerji təchizatı çatışmazlığının kəskinləşdiyi və enerji çatışmazlığının onun iqtisadi və sosial inkişafını məhdudlaşdıran bir maneə kimi çıxış etdiyi sürətlə artan enerji tələbi ilə üzləşir.
Ənənəvi enerji mənbələri artan bu tələbləri qarşılamağa çalışdıqca bir çox məsələlər aydınlaşır. Özbəkistan müəyyən təbii qaz ehtiyatlarına malik olsa da, həm ehtiyatların tükənməsi, həm də ətraf mühitin ciddi çirklənməsi riski ilə üz-üzə qalaraq, uzun müddət qalıq yanacaqlardan istifadə edir. Enerji qarışığında su elektrik enerjisinin böyük payına sahib olan Qırğızıstan aşağı səmərəliliklə infrastrukturun köhnəlməsi problemi ilə üzləşir və bu, artan elektrik enerjisinə tələbatı ödəməyi çətinləşdirir. Bu fonda mikro hidroenergetika (Mikro hidroenerji) hər iki ölkədə təmiz və dayanıqlı enerji həlli kimi səssizcə ortaya çıxdı və potensialı küçümsememek lazım.
Özbəkistan: Mikro hidroenergetika üçün istifadə olunmamış torpaq
(1) Enerji Vəziyyətinin Təhlili
Özbəkistanın enerji strukturu uzun müddətdir ki, kifayət qədər təkdir, təbii qaz enerji təchizatının 86%-ni təşkil edir. Vahid enerji mənbəyindən bu ağır asılılıq ölkənin enerji təhlükəsizliyini risk altında qoyur. Beynəlxalq təbii qaz bazarları dəyişərsə və ya daxili qaz hasilatı darboğazlarla üzləşərsə, Özbəkistanın enerji təchizatı ciddi şəkildə təsirlənəcək. Bundan əlavə, qalıq yanacaqların geniş istifadəsi ətraf mühitin əhəmiyyətli dərəcədə çirklənməsinə səbəb olub, karbon dioksid emissiyaları durmadan artır və yerli ekosistemə böyük təzyiq yaradır.
Davamlı inkişafa qlobal diqqət artdıqca, Özbəkistan enerjiyə keçidin aktuallığını dərk etmişdir. Ölkə 2030-cu ilə qədər onun ümumi elektrik enerjisi istehsalında bərpa olunan enerjinin payını 54%-ə çatdırmaq məqsədi ilə bir sıra enerji inkişafı strategiyaları hazırlayıb. Bu məqsəd mikro hidroenergetikanın və digər bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı üçün geniş yer təmin edir.
(2) Mikro Hidroenergetika Potensialının Araşdırılması
Özbəkistan su ehtiyatları ilə zəngindir, əsasən Amudərya və Sırdərya hövzələrində cəmləşmişdir. Rəsmi məlumatlara görə, ölkənin təxminən 22 milyard kilovatsaat potensial su elektrik enerjisi gücünə malik olmasına baxmayaraq, hazırda istifadə səviyyəsi cəmi 15% təşkil edir. Bu o deməkdir ki, kiçik su elektrik enerjisinin inkişafı üçün böyük potensial var. Bəzi dağlıq bölgələrdə, məsələn, Pamir Yaylası və Tyan-Şan dağlarının bir hissəsi, sıldırım ərazi və böyük çay axınları onları mikro su elektrik stansiyalarının tikintisi üçün ideal edir. Bu ərazilərdə kiçik su elektrik sistemləri üçün sabit enerji mənbəyi təmin edən sürətli axan çaylar var.
Nukus rayonunda 480 MVt quraşdırılmış gücü olan iri su elektrik stansiyası var ki, bu da yerli iqtisadi inkişafa mühüm enerji dəstəyi verir. Özbəkistan iri su elektrik stansiyaları ilə yanaşı, kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisini də fəal şəkildə araşdırır. Artıq ucqar ərazilərdə bir neçə kiçik su elektrik stansiyaları tikilib istifadəyə verilmişdir ki, bu da yerli sakinlərin dayanıqlı elektrik enerjisi ilə təchizatını təmin edir, onların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Bu kiçik su elektrik stansiyaları yerli su ehtiyatlarından tam istifadə etməklə yanaşı, həm də ənənəvi enerji mənbələrindən asılılığı azaldır, karbon emissiyalarını azaldır.
(3) Hökumət dəstəyi
Bərpa olunan enerjinin inkişafını təşviq etmək üçün Özbəkistan hökuməti bir sıra siyasət tədbirləri həyata keçirmişdir. Subsidiyalar baxımından, hökumət investisiya xərclərini azaltmaq üçün kiçik hidroenergetika layihələrinə sərmayə qoyan şirkətlərə maliyyə subsidiyaları təklif edir. Mikro su elektrik stansiyaları tikən şirkətlər üçün hökumət stansiyanın quraşdırılmış gücünə və enerji istehsalına əsaslanan subsidiyalar verir ki, bu da kiçik su elektrik stansiyalarına investisiyaları xeyli həvəsləndirir.
Hökumət bir sıra güzəştli siyasətlər də həyata keçirib. Vergilər baxımından, kiçik su elektrik şirkətləri yüklərini yüngülləşdirərək vergi endirimlərindən istifadə edirlər. Fəaliyyətin ilkin mərhələlərində bu şirkətlər müəyyən müddətə vergidən azad ola, daha sonra isə daha aşağı vergi dərəcələrindən istifadə edə bilərlər. Torpaqdan istifadə baxımından hökumət kiçik su elektrik stansiyaları layihələri üçün torpağın verilməsinə üstünlük verir və torpaqdan istifadəyə müəyyən güzəştlər təklif edir. Bu siyasətlər mikro hidroenergetikanın inkişafı üçün əlverişli mühit yaradır.
(4) Problemlər və Həll Yolları
Özbəkistanın böyük potensialına və mikro hidroenergetikanın inkişafı üçün əlverişli siyasətinə baxmayaraq, hələ də bir sıra problemlər mövcuddur. Texniki cəhətdən bəzi regionlarda kiçik su elektrik stansiyaları texnologiyası nisbətən köhnəlib, səmərəliliyi aşağıdır. Bəzi köhnə kiçik su elektrik stansiyalarında köhnə avadanlıq, yüksək texniki xidmət xərcləri və qeyri-sabit enerji istehsalı var. Bunu həll etmək üçün Özbəkistan enerji istehsalının səmərəliliyini artırmaq üçün qabaqcıl mikro hidroenergetika texnologiyaları və avadanlıqlarını tətbiq edərək beynəlxalq texnologiya şirkətləri ilə əməkdaşlığı gücləndirə bilər. Çin və Almaniya kimi kiçik hidroenergetika sahəsində qabaqcıl təcrübəyə malik ölkələrlə tərəfdaşlıq yeni texnologiya və avadanlıq gətirə, ölkənin kiçik su elektrik stansiyalarını təkmilləşdirə bilər.
Maliyyə çatışmazlığı başqa bir əsas problemdir. Kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi əhəmiyyətli maliyyə sərmayəsi tələb edir və Özbəkistanda yerli maliyyələşdirmə kanalları nisbətən məhduddur. Vəsait toplamaq üçün hökumət beynəlxalq sərmayələri təşviq edə, beynəlxalq maliyyə institutlarını və şirkətləri mikro hidroenergetika layihələrinə sərmayə qoymağa cəlb edə bilər. Hökumət bu layihələri maliyyə baxımından dəstəkləmək üçün xüsusi fondlar da yarada bilər.
Qeyri-adekvat infrastruktur həm də mikro hidroenergetikanın inkişafı üçün məhdudlaşdırıcı amildir. Bəzi ucqar ərazilərdə kifayət qədər şəbəkə əhatə dairəsi yoxdur, bu da kiçik su elektrik stansiyalarının yaratdığı elektrik enerjisinin yüksək tələbat olan ərazilərə ötürülməsini çətinləşdirir. Buna görə də Özbəkistan elektrik şəbəkələri kimi infrastrukturun tikintisinə və təkmilləşdirilməsinə, elektrik ötürücü qabiliyyətinin yaxşılaşdırılmasına investisiyaları artırmalıdır. Hökumət sərmayələr və sosial kapital cəlb etməklə şəbəkə tikintisini sürətləndirə bilər ki, bu da mikro hidroenergetikanın istehsal etdiyi elektrik enerjisinin istehlakçılara səmərəli şəkildə çatdırılmasını təmin etsin.
Qırğızıstan: Mikro Hidroenergetika üçün Artan Bağ
(1) “Mərkəzi Asiyanın Su Qülləsi”nin hidroenergetika ehtiyatları
Qırğızıstan zəngin su ehtiyatları təmin edən unikal coğrafiyası sayəsində “Orta Asiyanın Su Qülləsi” kimi tanınır. Ölkə ərazisinin 93%-i dağlıq, tez-tez yağıntılar, geniş yayılmış buzlaqlar və 500.000 km-dən çox çaylar olan Qırğızıstanın orta illik su ehtiyatı təxminən 51 milyard m³ təşkil edir. Bu, ölkənin nəzəri hidroenergetika potensialını 1,335 milyard kilovatsaata, texniki potensialı 719 milyard kilovatsaata, iqtisadi cəhətdən mümkün gücü isə 427 milyard kilovatsaata çatdırır. MDB ölkələri arasında Qırğızıstan hidroenergetika potensialına görə Rusiya və Tacikistandan sonra üçüncü yeri tutur.
Bununla belə, Qırğızıstanın indiki su enerjisi ehtiyatlarından istifadə dərəcəsi cəmi 10% təşkil edir ki, bu da onun zəngin hidroenergetika potensialı ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Ölkədə artıq Toktoqul su elektrik stansiyası (1976-cı ildə tikilib, böyük quraşdırılmış gücə malik) kimi iri su elektrik stansiyaları yaradılsa da, bir çox kiçik su elektrik stansiyaları hələ də inkişafın ilkin mərhələsindədir və su elektrik potensialının böyük hissəsi istifadə olunmamış qalır.
(2) Layihənin gedişatı və nailiyyətləri
Son illər Qırğızıstan kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi sahəsində mühüm irəliləyişlər əldə edib. “Kabar” İnformasiya Agentliyinin məlumatına görə, 2024-cü ildə ölkədə Bala-Saruu və İssık-Ata-1 su elektrik stansiyaları kimi ümumi quraşdırılmış gücü 48,3 MVt olan kiçik su elektrik stansiyaları partiyası istifadəyə verilib. Hazırda ölkədə ümumi quraşdırılmış gücü 121,5 MVt olan 33 kiçik su elektrik stansiyası fəaliyyət göstərir və bu ilin sonunadək daha altı kiçik su elektrik stansiyasının istismara verilməsi gözlənilir.
Bu kiçik su elektrik stansiyalarının yaradılması yerli enerji təchizatı şəraitini xeyli yaxşılaşdırdı. Əvvəllər elektrik enerjisi ilə əhatə olunmayan bəzi ucqar dağlıq ərazilərdə indi sakinlərin elektrik enerjisinə dayanıqlı çıxışı var. Yerli əhalinin həyat keyfiyyəti xeyli yaxşılaşıb, onlar artıq gecələr qaranlıqda yaşamırlar, məişət texnikası normal işləyir. Bəzi kiçik ailə biznesləri də yerli iqtisadiyyata canlılıq gətirərək rahat fəaliyyət göstərə bilər. Bundan əlavə, bu kiçik hidroenergetika layihələri ənənəvi enerji mənbələrindən asılılığı azaldır və karbon emissiyalarını azaldır, yerli ətraf mühitin qorunmasına müsbət töhfə verir.
(3) Beynəlxalq Əməkdaşlığın Gücü
Qırğızıstanda kiçik hidroenergetikanın inkişafında beynəlxalq əməkdaşlıq əsas rol oynamışdır. Çin mühüm tərəfdaş kimi Qırğızıstanla kiçik hidroenergetika sahəsində geniş əməkdaşlıq edir. 2023-cü ildə keçirilən 7-ci İssık-Kul Beynəlxalq İqtisadi Forumunda Çin şirkətlərindən ibarət konsorsium Qırğızıstanla ümumi quraşdırılmış gücü 1160 MVt olan dörd su elektrik stansiyasından ibarət olan və 2030-cu ilə qədər istismara verilməsi gözlənilən Kazarman Kaskad Su Elektrik Stansiyasının tikintisinə 2-3 milyard ABŞ dolları həcmində sərmayə qoymaq üçün müqavilə imzaladı.
Dünya Bankı və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) kimi beynəlxalq təşkilatlar da Qırğızıstanın kiçik su elektrik stansiyaları layihələrinə maliyyə və texniki dəstək verib. Qırğızıstan AYİB-ə bir neçə kiçik su elektrik stansiyası layihəsini, o cümlədən Yuxarı Narın bəndinin tikintisini təqdim edib. AYİB ölkədə “yaşıl layihələrin”, o cümlədən enerji sektorunda modernləşdirmə və hidroenergetika layihələrinin həyata keçirilməsində maraqlı olduğunu bildirib. Bu beynəlxalq əməkdaşlıq Qırğızıstana nəinki çox ehtiyac duyulan maliyyə vəsaiti gətirir, layihə tikintisində maliyyə məhdudiyyətlərini yüngülləşdirir, həm də qabaqcıl texnologiya və idarəetmə təcrübəsini təqdim edir, ölkənin kiçik hidroenergetika layihələrinin tikinti və istismar səviyyələrini yaxşılaşdırır.
(4) Gələcək inkişaf planı dünyagörüşü
Qırğızıstanın bol su ehtiyatlarına və hazırkı inkişaf tendensiyasına əsaslanaraq, onun kiçik hidroenerji gələcək inkişafı üçün geniş perspektivlərə malikdir. Hökumət aydın enerji inkişafı məqsədlərini qarşıya qoyub və 2030-cu ilə qədər milli enerji strukturunda bərpa olunan enerjinin payını 10%-ə çatdırmağı planlaşdırır. Bərpa olunan enerjinin mühüm hissəsi kimi kiçik su elektrik stansiyaları bu işdə mühüm yer tutacaq.
Gələcəkdə texnologiyanın davamlı inkişafı və beynəlxalq əməkdaşlığın dərinləşməsi ilə Qırğızıstanın kiçik hidroenergetika resurslarının inkişafı istiqamətində səylərini daha da artıracağı gözlənilir. Ölkə ərazisində daha çox kiçik su elektrik stansiyaları tikiləcək ki, bu da artan daxili enerji tələbatını ödəməklə yanaşı, elektrik enerjisi ixracını da artıracaq və ölkənin iqtisadi gücünü artıracaq. Kiçik hidroenergetikanın inkişafı həmçinin avadanlıq istehsalı, mühəndislik tikintisi, enerji istismarı və texniki xidmət kimi əlaqəli sənaye sahələrinin inkişafına təkan verəcək, daha çox məşğulluq imkanları yaradacaq və iqtisadiyyatın şaxələndirilmiş inkişafına təkan verəcək.
Bazar perspektivləri: İmkanlar və Çağırışlar Birgə mövcuddur
(I) Ümumi imkanlar
Enerji transformasiyası ehtiyacları nöqteyi-nəzərindən Özbəkistan və Qırğızıstanın hər ikisi öz enerji strukturlarını tənzimləmək üçün təcili vəzifə ilə üzləşirlər. Dünyanın iqlim dəyişikliyinə diqqəti artmaqda davam etdikcə, karbon emissiyalarının azaldılması və təmiz enerjinin inkişafı beynəlxalq konsensusa çevrilib. İki ölkə mikro hidroenergetikanın inkişafı üçün yaxşı imkan yaradaraq bu tendensiyaya fəal reaksiya verdi. Təmiz və bərpa olunan enerji mənbəyi kimi kiçik hidroenergetika ənənəvi fosil enerjisindən asılılığı effektiv şəkildə azalda və karbon emissiyalarını azalda bilər ki, bu da iki ölkədə enerji transformasiyası istiqamətinə uyğundur.
Əlverişli siyasət baxımından hər iki hökumət bərpa olunan enerjinin inkişafını dəstəkləmək üçün bir sıra siyasətlər tətbiq etmişdir. Özbəkistan 2030-cu ilə qədər ümumi elektrik istehsalında bərpa olunan enerjinin payını 54%-ə çatdırmağı və kiçik hidroenergetika layihələri üçün subsidiyalar və güzəştli siyasətlər təqdim etməyi planlaşdıraraq, aydın bərpa olunan enerjinin inkişafı hədəflərini qoyub. Qırğızıstan da bərpa olunan enerjinin inkişafını milli strategiyasına daxil edərək, 2030-cu ilə qədər milli enerji strukturunda bərpa olunan enerjinin payını 10%-ə çatdırmağı planlaşdırır, kiçik hidroenergetika layihələrinin tikintisinə güclü dəstək verir, beynəlxalq əməkdaşlığı fəal şəkildə təşviq edir və kiçik hidroenergetikanın inkişafı üçün əlverişli siyasət mühiti yaradır.
Texnoloji tərəqqi də iki ölkədə kiçik hidroenergetikanın inkişafına güclü dəstək verdi. Elm və texnologiyanın davamlı inkişafı ilə kiçik hidroenergetika texnologiyası getdikcə yetkinləşdi, enerji istehsalının səmərəliliyi davamlı olaraq yaxşılaşdırıldı və avadanlıq xərcləri tədricən azaldı. Qabaqcıl turbin dizaynı və intellektual idarəetmə sistemləri kimi yeni texnologiyaların tətbiqi kiçik hidroenergetika layihələrinin tikintisini və istismarını daha səmərəli və rahat etmişdir. Bu texnoloji irəliləyişlər kiçik hidroenergetika layihələrinin investisiya riskini azaldıb, layihələrin iqtisadi səmərəsini yaxşılaşdırıb və kiçik hidroenergetika layihələrində iştirak etmək üçün daha çox investor cəlb edib.
(II) Unikal problemlərin təhlili
Özbəkistan kiçik hidroenergetikanın inkişafında texnologiya, kapital və infrastruktur problemlərlə üzləşir. Bəzi ərazilərdə kiçik hidroenergetika texnologiyası nisbətən geridə qalmışdır və enerji istehsalının səmərəliliyi aşağıdır, bu da qabaqcıl texnologiya və avadanlıqların tətbiqini tələb edir. Kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi böyük həcmdə kapital qoyuluşu tələb edir, Özbəkistanın daxili maliyyələşdirmə kanalları nisbətən məhduddur və kapital çatışmazlığı layihələrin irəliləyişini məhdudlaşdırır. Bəzi ucqar ərazilərdə elektrik şəbəkəsinin əhatə dairəsi yetərincə deyil, kiçik su elektrik stansiyalarının istehsal etdiyi elektrik enerjisinin tələbat ərazilərinə ötürülməsi çətinləşir. Qüsursuz infrastruktur kiçik hidroenergetikanın inkişafı üçün darboğaza çevrilib.
Qırğızıstan su ehtiyatları ilə zəngin olsa da, bəzi unikal problemlərlə də üzləşir. Ölkənin mürəkkəb relyefi, çoxlu dağları və əlverişsiz nəqliyyatı var ki, bu da kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisinə və avadanlıqların daşınmasına böyük çətinliklər gətirib. Siyasi qeyri-sabitlik kiçik hidroenergetika layihələrinin gedişatına da təsir göstərə bilər və layihələrin investisiya və istismarında müəyyən risklər mövcuddur. Qırğızıstanın iqtisadiyyatı nisbətən geridə qalmışdır və daxili bazarda kiçik su elektrik avadanlığı və xidmətləri üçün məhdud alıcılıq qabiliyyəti var ki, bu da kiçik hidroenergetika sənayesinin inkişaf miqyasını müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırır.
Müəssisələrin uğura aparan yolu: strategiyalar və təkliflər
(I) Lokallaşdırılmış əməliyyat
Özbəkistan və Qırğızıstanda kiçik hidroenergetika bazarını inkişaf etdirmək üçün müəssisələr üçün lokallaşdırılmış əməliyyat çox vacibdir. Müəssisələr yerli mədəniyyəti dərindən dərk etməli və yerli adət-ənənələrə, dini inanclara və işgüzar etiketlərə hörmətlə yanaşmalıdırlar. Özbəkistanda müsəlman mədəniyyəti üstünlük təşkil edir. Layihənin icrası zamanı müəssisələr mədəni fərqliliklər səbəbindən anlaşılmazlıqların qarşısını almaq üçün Ramazan kimi xüsusi dövrlərdə iş tənzimləmələrinə diqqət yetirməlidirlər.
Yerli komandanın yaradılması lokallaşdırılmış əməliyyata nail olmaq üçün açardır. Yerli işçilər yerli bazar mühiti, qanun və qaydalar, şəxsiyyətlərarası münasibətlərlə tanışdırlar və yerli hökumətlər, müəssisələr və insanlarla daha yaxşı ünsiyyət qura və əməkdaşlıq edə bilərlər. Çoxşaxəli bir komanda yaratmaq üçün yerli texniklər, menecerlər və marketinq işçiləri işə götürülə bilər. Yerli müəssisələrlə əməkdaşlıq da bazarı açmaq üçün səmərəli üsuldur. Yerli müəssisələrin yerli ərazidə zəngin resursları və əlaqələri var. Onlarla əməkdaşlıq bazara giriş həddini aşağı sala və layihənin müvəffəqiyyət dərəcəsini artıra bilər. Kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisini həyata keçirmək üçün yerli tikinti şirkətləri ilə əməkdaşlıq etmək və elektrik enerjisinin satışı üzrə yerli elektrik şirkətləri ilə əməkdaşlıq etmək mümkündür.
(II) Texnoloji yenilik və uyğunlaşma
Yerli aktual ehtiyaclara uyğun olaraq, münasib kiçik hidroenergetika texnologiyalarının tədqiqi, inkişafı və tətbiqi müəssisələrin bazarda yer tutması üçün açardır. Özbəkistan və Qırğızıstanda bəzi ərazilərdə mürəkkəb relyef və dəyişkən çay şəraiti var. Müəssisələr mürəkkəb relyef və su axını şəraitinə uyğunlaşan kiçik su elektrik avadanlığı hazırlamalıdırlar. Dağ çaylarında böyük damcı və turbulent su axınının xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, enerji istehsalının səmərəliliyini və dayanıqlığını artırmaq üçün yüksək məhsuldarlıqlı turbinlər və dayanıqlı elektrik generasiya avadanlığı hazırlanmışdır.
Müəssisələr həmçinin texnoloji yeniliklərə və təkmilləşdirməyə diqqət yetirməlidirlər. Elm və texnologiyanın davamlı inkişafı ilə kiçik hidroenergetika texnologiyası da daim təkmilləşir. Müəssisələr kiçik hidroenergetika layihələrinin istismarını və idarəetmə səviyyəsini yaxşılaşdırmaq üçün ağıllı idarəetmə sistemləri və uzaqdan monitorinq texnologiyaları kimi qabaqcıl texnologiyalar və konsepsiyaları fəal şəkildə tətbiq etməlidirlər. İntellektual idarəetmə sistemləri vasitəsilə kiçik su elektrik avadanlığının real vaxt rejimində monitorinqi və uzaqdan idarə edilməsinə nail olmaq, avadanlıqların nasazlıqlarını vaxtında aşkar edib aradan qaldırmaq, avadanlığın iş səmərəliliyini və etibarlılığını artırmaq olar.
(III) Risklərin idarə edilməsi strategiyaları
Özbəkistan və Qırğızıstanda kiçik hidroenergetika layihələrini həyata keçirərkən müəssisələr hərtərəfli qiymətləndirmə aparmalı və siyasət, bazar, ekoloji və digər risklərə effektiv cavab verməlidirlər. Siyasət riskləri baxımından iki ölkənin siyasətləri zamanla dəyişə bilər. Müəssisələr yerli siyasət tendensiyalarına ciddi diqqət yetirməli və layihə strategiyalarını vaxtında uyğunlaşdırmalıdırlar. Yerli hökumətin kiçik su elektrik stansiyaları layihələri üçün subsidiya siyasəti dəyişərsə, müəssisələr əvvəlcədən hazırlaşmalı və başqa maliyyə mənbələri tapmalı və ya layihə xərclərini azaltmalıdırlar.
Bazar riski də müəssisələrin diqqət etməli olduğu bir məqamdır. Bazar tələbindəki dəyişikliklər və rəqiblərin strateji düzəlişləri şirkətin layihələrinə təsir göstərə bilər. Müəssisələr bazar araşdırmalarını gücləndirməli, bazar tələbini və rəqiblərin vəziyyətini başa düşməli və ağlabatan bazar strategiyalarını formalaşdırmalıdırlar. Bazar araşdırması vasitəsilə daha rəqabətli bazar strategiyalarını formalaşdırmaq üçün yerli sakinlərin və müəssisələrin elektrik enerjisinə olan tələbatını, eləcə də rəqiblərin məhsul və xidmət üstünlüklərini anlayın.
Ekoloji risklər də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi və istismarı çay ekosistemlərində dəyişikliklər və torpaq ehtiyatlarının işğalı kimi yerli ekoloji mühitə müəyyən təsir göstərə bilər. Müəssisələr layihənin həyata keçirilməsindən əvvəl hərtərəfli ekoloji qiymətləndirmə aparmalı və layihənin davamlı inkişafını təmin etmək üçün müvafiq ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərini tərtib etməlidirlər. Layihənin tikintisi prosesində torpaq ehtiyatlarına dəyən zərərin azaldılması üçün səmərəli torpaq və suyun mühafizəsi tədbirləri görmək; layihənin istismarı prosesində ekoloji tarazlığın pozulmamasını təmin etmək üçün çay ekosistemlərinin monitorinqini və mühafizəsini gücləndirmək.
Nəticə: Mikro hidroenergetika Mərkəzi Asiyanın gələcəyini işıqlandırır
Mikro hidroenergetika Özbəkistan və Qırğızıstanın enerji səhnəsində görünməmiş canlılıq və potensial nümayiş etdirir. Hər iki ölkə inkişaf yolunda öz problemləri ilə üzləşsə də, güclü siyasət dəstəyi, bol su ehtiyatları və davamlı texnoloji tərəqqi kiçik hidroenergetikanın inkişafı üçün möhkəm zəmin yaratmışdır. Kiçik hidroenergetika layihələrinin mərhələli irəliləyişi ilə iki ölkənin enerji strukturunun optimallaşdırılması davam etdiriləcək, ənənəvi qazıntı enerjisindən asılılıq daha da azalacaq və karbon emissiyaları əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq ki, bu da qlobal iqlim dəyişikliyinə cavab vermək üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Kiçik hidroenergetikanın inkişafı həm də iki ölkənin iqtisadi inkişafına yeni təkan verəcək. Özbəkistanda kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi əlaqəli sənaye sahələrinin inkişafına təkan verəcək və iqtisadiyyatın diversifikasiyasına kömək edəcək. Qırğızıstanda kiçik su elektrik enerjisi daxili enerji ehtiyaclarını ödəməklə yanaşı, həm də yeni iqtisadi artım nöqtəsinə çevrilə və elektrik enerjisi ixracı hesabına milli gəliri artıra bilər. İnanıram ki, yaxın gələcəkdə Mikro su elektrik stansiyaları Özbəkistan və Qırğızıstanın enerji inkişaf yolunu işıqlandıran mayak olacaq və iki ölkənin davamlı inkişafına böyük töhfələr verəcək.
Göndərmə vaxtı: 10 fevral 2025-ci il
