განახლებადი ენერგიის შესაძლებლობები უზბეკეთში: ჰიდროელექტროსადგურების პოტენციალი და პერსპექტივები

მდგრადი ენერგეტიკული გადაწყვეტილებებისადმი გლობალური მცდელობის ფონზე, უზბეკეთმა უზარმაზარი პოტენციალი აჩვენა განახლებადი ენერგიის სექტორში, განსაკუთრებით ჰიდროენერგიაში, წყლის უხვი რესურსების წყალობით.

უზბეკეთის წყლის რესურსები ვრცელია და მოიცავს მყინვარებს, მდინარეებს, ტბებს, წყალსაცავებს, ტრანსსასაზღვრო მდინარეებს და მიწისქვეშა წყლებს. ადგილობრივი ექსპერტების ზუსტი გამოთვლებით, ქვეყნის მდინარეების თეორიული ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალი წელიწადში 88.5 მილიარდ კვტ/სთ-ს აღწევს, ხოლო ტექნიკურად შესაძლებელი პოტენციალი წელიწადში 27.4 მილიარდ კვტ/სთ-ია, ხოლო დასამონტაჟებელი სიმძლავრე 8 მილიონ კვტ-ს აღემატება. მათ შორის, ტაშკენტის პროვინციაში მდებარე მდინარე ფსკემი გამოირჩევა, როგორც „ჰიდროენერგეტიკული საგანძური“, რომლის ტექნიკურად შესაძლებელი დადგმული სიმძლავრე 1.324 მილიონი კვტ-ია, რაც უზბეკეთის არსებული ჰიდროენერგეტიკული რესურსების 45.3%-ს შეადგენს. გარდა ამისა, ისეთ მდინარეებს, როგორიცაა ტო'პოლონდარიო, ჩატკოლი და სანგარდაკი, ასევე აქვთ ჰიდროენერგეტიკის განვითარების მნიშვნელოვანი პოტენციალი.

უზბეკეთის ჰიდროენერგეტიკის განვითარებას ხანგრძლივი ისტორია აქვს. ჯერ კიდევ 1926 წლის 1 მაისს, ქვეყნის პირველი ჰიდროელექტროსადგური, „ბოზსუვ გეს-1“, 4000 კვტ დადგმული სიმძლავრით ამოქმედდა. ქვეყნის უდიდესი ჰიდროელექტროსადგური, ჩორვოკის ჰიდროელექტროსადგური, თანდათანობით ამოქმედდა 1970-1972 წლებში. მოდერნიზაციის შემდეგ მისი დადგმული სიმძლავრე 620,500 კვტ-დან 666,000 კვტ-მდე გაიზარდა. 2023 წლის ბოლოსთვის უზბეკეთის ჰიდროელექტროსადგურის დადგმული სიმძლავრე 2,415 მილიონ კვტ-ს მიაღწია, რაც მისი ტექნიკურად შესაძლებელი სიმძლავრის დაახლოებით 30%-ს შეადგენს. 2022 წელს უზბეკეთის ელექტროენერგიის მთლიანმა გამომუშავებამ 74,3 მილიარდი კვტ/სთ შეადგინა, საიდანაც განახლებადი ენერგიის წილი 6,94 მილიარდ კვტ/სთ იყო. აქედან ჰიდროელექტროსადგურმა 6,5 მილიარდი კვტ/სთ გამოიმუშავა, რაც ელექტროენერგიის მთლიანი გამომუშავების 8,75%-ს შეადგენს და განახლებადი ენერგიის წარმოებაში 93,66%-იანი წილით დომინირებს. თუმცა, ქვეყნის ტექნიკურად შესაძლებელი ჰიდროენერგეტიკული პოტენციალის გათვალისწინებით, რომელიც წელიწადში 27.4 მილიარდ კვტ/სთ-ს შეადგენს, მხოლოდ დაახლოებით 23% არის გამოყენებული, რაც სექტორში ზრდის უზარმაზარ შესაძლებლობებზე მიუთითებს.

ბოლო წლებში უზბეკეთი აქტიურად ეწევა ჰიდროენერგეტიკის განვითარებას და მრავალი პროექტი დაიწყო. 2023 წლის თებერვალში „უზბეკჰიდროენერგომ“ ხელი მოაწერა ურთიერთგაგების მემორანდუმს (MOU) „ჟეჟიანგ ჯინლუნის ელექტრომექანიკის ინდუსტრიასთან“ მცირე ჰიდროელექტროსადგურების ერთობლივი წარმოების შესახებ. იმავე წლის ივნისში შეთანხმება მიღწეული იქნა „ჩინეთის სამხრეთული ენერგიის ქსელის საერთაშორისო ენერგეტიკულ კომპანიასთან“ სამი ჰიდროელექტროსადგურის განვითარების შესახებ. გარდა ამისა, 2023 წლის ივლისში „უზბეკ ჰიდროგენერგომ“ გამოაცხადა ტენდერი ხუთი ახალი ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობაზე, რომელთა საერთო სიმძლავრე 46.6 მეგავატია, რომელთაგან მოსალოდნელია წელიწადში 179 მილიონი კვტ/სთ ელექტროენერგიის გამომუშავება და 106.9 მილიონი აშშ დოლარის ღირებულება. 2023 წლის ივნისში უზბეკეთმა და ტაჯიკეთმა ერთობლივად დაიწყეს მდინარე ზერავშანზე ორი ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობის პროექტი. პირველი ფაზა მოიცავს 140 მეგავატი სიმძლავრის იავანის ჰიდროელექტროსადგურს, რომელიც მოითხოვს 282 მილიონი აშშ დოლარის ინვესტიციას და პროგნოზირებულია წელიწადში 700-800 მილიონი კვტ/სთ ელექტროენერგიის გამომუშავება. ფანდარიას მდინარეზე შემდგომი 135 მეგავატიანი ელექტროსადგურის აშენება იგეგმება, რომლის ინვესტიცია დაახლოებით 270 მილიონი დოლარი იქნება, ხოლო წლიური გამომუშავების სიმძლავრე 500-600 მილიონი კვტ/სთ იქნება. 2024 წლის ივნისში უზბეკეთმა წარმოადგინა ჰიდროელექტროსადგურების განვითარების გეგმა, რომლის მიზანია 2030 წლისთვის 6 გიგავატამდე დადგმული სიმძლავრის მიღწევა. ეს ამბიციური ინიციატივა მოიცავს როგორც ახალი ელექტროსადგურების მშენებლობას, ასევე მოდერნიზაციის ძალისხმევას, რაც შეესაბამება ქვეყნის უფრო ფართო განახლებადი ენერგიის სტრატეგიას, რომლის მიზანია 2030 წლისთვის მწვანე ენერგიის წილი მთლიანი ენერგეტიკული სტრუქტურის 40%-მდე გაზარდოს.

ჰიდროენერგეტიკის სექტორის შემდგომი განვითარების მიზნით, უზბეკეთის მთავრობამ დანერგა დამხმარე პოლიტიკა და მარეგულირებელი ჩარჩოები. ჰიდროენერგეტიკის განვითარების გეგმები იურიდიულად ფორმალიზებულია და მუდმივად იხვეწება ტექნოლოგიური მიღწევებისა და გლობალური ტენდენციების საპასუხოდ. მაგალითად, მინისტრთა კაბინეტმა 2015 წლის ნოემბერში დაამტკიცა „2016–2020 წლების ჰიდროენერგეტიკის განვითარების გეგმა“, რომელიც ცხრა ახალი ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობას ითვალისწინებს. „უზბეკეთი-2030“ სტრატეგიის პროგრესირებასთან ერთად, მთავრობა დამატებით პოლიტიკასა და კანონმდებლობას შემოიღებს ჰიდროენერგეტიკისა და სხვა განახლებადი ენერგიის სექტორებში უცხოური ინვესტიციების მოსაზიდად. უზბეკეთის ჰიდროელექტროსადგურების უმეტესობა საბჭოთა ეპოქაში საბჭოთა სტანდარტების გამოყენებით აშენდა. თუმცა, ქვეყანა სულ უფრო მეტად იყენებს საერთაშორისო სტანდარტებს სექტორის მოდერნიზაციისთვის. პრეზიდენტის ბოლოდროინდელი განკარგულებები მკაფიოდ მოუწოდებს გლობალური სამშენებლო სტანდარტების დანერგვისკენ, რაც ქმნის თანამშრომლობის ახალ შესაძლებლობებს საერთაშორისო საწარმოებისთვის, მათ შორის ჩინური ფირმებისთვის, რათა მათ თავიანთი ექსპერტიზა და ტექნოლოგიები უზბეკეთში დანერგონ.

თანამშრომლობის თვალსაზრისით, ჩინეთსა და უზბეკეთს ჰიდროენერგეტიკის სექტორში თანამშრომლობის მნიშვნელოვანი პოტენციალი აქვთ. „ერთი სარტყელი, ერთი გზა“ ინიციატივის წინსვლის წყალობით, ორივე ქვეყანამ ენერგეტიკულ თანამშრომლობაზე ფართო კონსენსუსს მიაღწია. ჩინეთ-ყირგიზეთ-უზბეკეთის რკინიგზის პროექტის წარმატებული გაშვება კიდევ უფრო ამყარებს ჰიდროენერგეტიკული თანამშრომლობის საფუძველს. ჩინურ საწარმოებს ჰიდროენერგეტიკის მშენებლობაში, აღჭურვილობის წარმოებასა და ტექნოლოგიურ ინოვაციებში დიდი გამოცდილება აქვთ, მოწინავე ტექნოლოგიებთან და ძლიერ ფინანსურ შესაძლებლობებთან ერთად. ამასობაში, უზბეკეთი გთავაზობთ ჰიდროენერგეტიკის უხვი რესურსებს, ხელსაყრელ პოლიტიკურ გარემოს და დიდ საბაზრო მოთხოვნას, რაც პარტნიორობისთვის იდეალურ პირობებს ქმნის. ორ ქვეყანას შეუძლია ღრმა თანამშრომლობა განავითაროს სხვადასხვა სფეროში, მათ შორის ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობაში, აღჭურვილობის მიწოდებაში, ტექნოლოგიების გადაცემასა და სამუშაო ძალის მომზადებაში, რაც ხელს შეუწყობს ორმხრივ სარგებელს და საერთო ზრდას.

მომავალში უზბეკეთის ჰიდროენერგეტიკული ინდუსტრია იმედისმომცემი მომავლის წინაშე დგას. ძირითადი პროექტების განხორციელებით, დადგმული სიმძლავრე გააგრძელებს ზრდას, რაც დააკმაყოფილებს შიდა ენერგეტიკულ საჭიროებებს, ამავდროულად შექმნის ელექტროენერგიის ექსპორტის შესაძლებლობებს და მნიშვნელოვან ეკონომიკურ სარგებელს. გარდა ამისა, ჰიდროენერგეტიკული სექტორის განვითარება სტიმულირებას მოახდენს ზრდასთან დაკავშირებულ ინდუსტრიებში, შექმნის დასაქმების შესაძლებლობებს და ხელს შეუწყობს რეგიონულ ეკონომიკურ კეთილდღეობას. როგორც სუფთა და განახლებადი ენერგიის წყარო, მასშტაბური ჰიდროენერგეტიკული განვითარება დაეხმარება უზბეკეთს შეამციროს წიაღისეული საწვავი, შეამციროს ნახშირბადის გამოყოფა და დადებითად შეუწყოს ხელი კლიმატის ცვლილების შერბილების გლობალურ ძალისხმევას.